Ενσυναίσθηση: η ικανότητα να μπαίνουμε στη θέση του άλλου (Β΄ μέρος)

Συντάκτης: Βέρα Λεώβαρι, Ειδική Παιδαγωγός

Μαθαίνω να μπαίνω στη θέση του άλλου = Κοινωνική επίγνωση = Ενσυναίσθηση

Οι άνθρωποι ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, όπως αναλύσαμε στο α΄ μέρος αυτού του άρθρου, διαμορφώνουν κοινωνική επίγνωση όταν αναπτύσσουν τις ακόλουθες ικανότητες:

Επίγνωση αυτού που εκφράζουν οι άλλοι, ακόμη κι όταν δεν μιλούν.
Επίγνωση της οπτικής του άλλου, «να μπαίνουν στη θέση του άλλου».
Να κάνουν παύση για να σκεφτούν, πριν μιλήσουν ή δράσουν.
Να εκφράσουν ανοιχτά την κατανόησή τους για την οπτική του άλλου.

Η ιστορία που ακολουθεί περιγράφει αυτές τις διαδικασίες:

Η Ρούλα παρατήρησε πόσο στενοχωρημένη ήταν η φίλη της η Μαρία. Ήταν έτοιμη να κλάψει εξαιτίας του βαθμού που πήρε στο διαγώνισμα των Μαθηματικών. Η Ρούλα, βέβαια, είχε πάρει το συνηθισμένο της βαθμό. Δεν ήξερε τι να πει. Η Μαρία ήταν η καλύτερή της φίλη. Και οι δύο είχαν μελετήσει πολλές ώρες για το διαγώνισμα.

Η Ρούλα προσπάθησε να μπει στη θέση της. Όταν το έκανε, μπόρεσε να φανταστεί πώς ένιωθε η Μαρία, εξαιτίας του χαμηλού της βαθμού στο διαγώνισμα, ξέροντας πόσο σκληρά είχε μελετήσει. «Ίσως πιστεύει ότι δεν πρόκειται να ξαναπάρει ποτέ καλό βαθμό στα Μαθηματικά», αναλογίστηκε η Ρούλα.

Σκέφτηκε προσεκτικά με ποιον τρόπο θα έπρεπε να συμπεριφερθεί όταν θα έβλεπε τη Μαρία. Αποφάσισε ότι δεν θα υπερηφανευόταν για τον καλό της βαθμό, αντίθετα θα χαιρετούσε τη Μαρία αγκαλιάζοντάς την. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η Ρούλα αποφάσισε να βοηθήσει τη Μαρία να σκεφτεί πιθανές στρατηγικές που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πριν το επόμενο διαγώνισμα. Μπαίνοντας στη θέση της και βλέποντας τα πράγματα από τη δική της πλευρά, η Ρούλα μπόρεσε να κατανοήσει τα συναισθήματα της φίλης της και να της συμπεριφερθεί με έναν τρόπο που θα της έφτιαχνε τη διάθεση.

Η ενσυναίσθηση δεν είναι απλώς μια ικανότητα να ανιχνεύετε τι νιώθουν οι άλλοι, αλλά και να βιώνετε οι ίδιοι αυτό το συναίσθημα. Η ενσυναίσθηση έχει πολλά πλεονεκτήματα, μερικά από τα οποία είναι τα εξής:

1. Η ενσυναίσθηση ενισχύει την επικοινωνία. Σκεφτείτε τι θα συνέβαινε αν δεν είχατε ιδέα για το πώς νιώθει το άλλο άτομο στη διάρκεια της επικοινωνίας σας. Μπορεί να λέγατε κάτι που θα το έκανε να νιώσει άσχημα, ωστόσο εσείς θα συνεχίζατε να μιλάτε πιστεύοντας ότι καταλαβαίνει και συμφωνεί μαζί σας. Η πληροφόρηση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι άλλοι κατανοούν τα μηνύματά σας, σας βοηθά να τα τροποποιήσετε ώστε να βελτιώσετε την επικοινωνία σας.

2. Η ενσυναίσθηση φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά. Συχνά νιώθετε πολύ μόνοι ακόμη και μέσα σε μια ομάδα και συχνά υπερβάλλετε στο πόσο διαφορετικοί είστε από τα άλλα άτομα. Ωστόσο, όταν κάποιος επικοινωνεί μαζί σας με ενσυναίσθηση, μειώνεται το αίσθημα της μοναξιάς και της διαφορετικότητας. Με την ενσυναίσθηση γίνεστε αποδεκτοί χωρίς να σας επικρίνουν και σας ανακουφίζει όταν κάποιος καταλαβαίνει πώς νιώθετε.

3. Η ενσυναίσθηση ενισχύει την εμπιστοσύνη. Η έκφραση της ενσυναίσθησης, αρχικά, πιθανώς να προκαλέσει έκπληξη ή σύγχυση στο συνομιλητή σας. Ιδιαίτερα όταν είναι απροσδόκητη μπορεί να προκαλέσει υποψίες, αλλά όταν έχει διάρκεια είναι δύσκολο να μην εκτιμήσουν το ενδιαφέρον που δείχνετε. Επομένως, προοδευτικά η ενσυναίσθηση οδηγεί στην εμπιστοσύνη.

4. Η ενσυναίσθηση βοηθά στην επίλυση των συγκρούσεων και στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Όταν είστε σε θέση να κατανοήσετε τη μειονεκτική θέση στην οποία μπορεί να βρίσκεται κάποιος που είναι «διαφορετικός» από σας, π.χ. ένας οικονομικός πρόσφυγας, ή ένα άτομο με ειδικές ανάγκες, μπορείτε να ταυτιστείτε με μεγαλύτερη ευελιξία, τουλάχιστον προσωρινά, με τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις του. Η ικανότητα να κατανοήσετε την οπτική του άλλου είναι το σημαντικότερο βήμα για να επιλύσετε τις διαφορές σας και να καταρρίψετε τυχόν προκαταλήψεις και αρνητικές πεποιθήσεις.

Αν θέλετε ως γονείς ή εκπαιδευτικοί να αναπτύξετε την ενσυναισθηματική ικανότητα των παιδιών, μπορείτε να εφαρμόσετε τις ακόλουθες συμπεριφορές:

να εξηγείτε στα παιδιά ποιες είναι οι συνέπειες της συμπεριφοράς τους στους άλλους,
να δείξετε στα παιδιά ότι έχουν τη δύναμη να κάνουν τους άλλους να νιώσουν ευτυχισμένοι, αν τους φέρονται με ευγένεια και γενναιοδωρία,
να γίνετε πρότυπα ενίσχυσης της ενσυναισθηματικής συμπεριφοράς, με το δικό σας παράδειγμα,
να εξηγήσετε στα παιδιά που πλήγωσαν ή στενοχώρησαν άλλα παιδιά για ποιο λόγο η συμπεριφορά τους κάνει κακό τους άλλους και να προτείνετε τρόπους να επανορθώσουν το λάθος τους,
να ενθαρρύνετε τα παιδιά να συζητούν τα συναισθήματα και τα προβλήματά τους μαζί σας,
να εξασκήσετε τα παιδιά μέσα από ιστορίες ή παιχνίδια στο να αντιλαμβάνονται τη θέση του άλλου και να κατανοούν τα συναισθήματά του, να ονομάζουν και να εξηγούν τα συναισθήματα ενός τρίτου προσώπου (που δεν είναι ούτε το ίδιο το παιδί, ούτε εσείς ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός), να μπαίνουν κυριολεκτικά στη θέση του άλλου παίζοντας ένα ρόλο και να διακρίνουν τις ομοιότητες και τις διαφορές στα συναισθήματα και στις αντιδράσεις των ίδιων και των άλλων.