Οι νεολιθικοί γεωργοί έφτασαν στην Ευρώπη μέσω θαλάσσης

Μικρά Ασία – Δωδεκάνησα – Κρήτη – νησιά Αιγαίου – Πελοπόνησος και λοιπή ηπειρωτική Ελλάδα – νότια Ευρώπη. Αυτό είναι το –τολμηρό με τα πλωτά μέσα εκείνης της εποχής– νησιωτικό δρομολόγιο που ακολούθησαν οι προερχόμενοι από τη Μέση Ανατολή και την Ανατολία πρώτοι νεολιθικοί γεωργοί. Αυτοί ήταν που, πριν από περίπου 9.000 χρόνια, μετανάστευσαν στην Ευρώπη μαζί με τις πολύτιμες αγροτικές γνώσεις τους και τον πιο προηγμένο πολιτισμό τους, τον οποίο διέδωσαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο, όπου έως τότε κυριαρχούσαν οι πιο πρωτόγονες παλαιολιθικές πρακτικές των κυνηγών-συλλεκτών.

Αυτό δείχνει μια νέα διεθνής γενετική έρευνα με επικεφαλής Έλληνες επιστήμονες, η οποία ενισχύει την πεποίθηση πως υπήρχε μια ευρέως χρησιμοποιούμενη θαλάσσια διαδρομή για τις μεταναστευτικές κινήσεις των αρχαίων γεωργών από τα ανατολικά προς τα δυτικά, παράλληλα με την ηπειρωτική οδό από τη Μέση Ανατολή στην Ανατολία και από εκεί –μέσω του Βοσπόρου– στη Θράκη, στα Βαλκάνια και τελικά στην κεντρική Ευρώπη.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή γενετικής Γιώργο Σταματογιαννόπουλο του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σιάτλ και την Περιστέρα Πάσχου του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), σύμφωνα με το Science και το New Scientist, ανέλυσαν δείγματα DNA από περίπου 1.000 κατοίκους που ζουν σήμερα σε 32 τοποθεσίες της νότιας και βόρειας Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.

Δείγματα ελήφθησαν, μεταξύ άλλων, από κατοίκους της Κρήτης, των Δωδεκανήσων, της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Καππαδοκίας. Είναι ενδεικτικό ότι, όπως έδειξε η ανάλυση του DNA, οι στενότεροι γενετικά συγγενείς πληθυσμοί της Ανατολίας (στη σημερινή Τουρκία) είναι οι πληθυσμοί της Κρήτης και των Δωδεκανήσων και όχι της Βαλκανικής ή της βόρειας Ελλάδας.

Η γενετική ανάλυση αποκαλύπτει στους σημερινούς Ευρωπαίους ίχνη από ένα ανακάτεμα των παλαιολιθικών ανθρώπων (που είχαν αποικίσει την Ευρώπη ήδη πριν από 35.000-40.000 χρόνια) και των νεολιθικών ανθρώπων που έφτασαν στην Ευρώπη πολύ αργότερα, πριν από 9.000 χρόνια.

Οι αρχαιολόγοι έχουν ήδη προτείνει την ύπαρξη μιας παράλληλης νησιωτικής διαδρομής των αρχαίων γεωργών από την Ανατολή προς τη Δύση, «πηδώντας» από νησί σε νησί του Αιγαίου, αλλά οι φυσικές ενδείξεις είναι λιγοστές έως τώρα (κυρίως από τη Μήλο). Όμως η επιστήμη της γενετικής φαίνεται να ενισχύει αυτή τη θεωρία με βιολογικά δεδομένα.

Η νέα γενετική ανάλυση δείχνει ότι αρχικά οι πρώτοι γεωργοί προχώρησαν από την ενδοχώρα της Ανατολίας (Καππαδοκία) προς τη νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας. Στη συνέχεια, η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα αποτέλεσαν μια «γέφυρα», που συνέδεσε τη Μικρά Ασία με την Ευρώπη.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν είναι τυχαίο ότι στην Κρήτη έχει ανακαλυφθεί ένας από τους αρχαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ευρώπης, στην περιοχή της Κνωσού, η δημιουργία του οποίου χρονολογείται προ 8.500 έως 9.000 ετών. Ο οικισμός αυτός δημιουργήθηκε από αποίκους που ήλθαν από την Ανατολή και οι οποίοι τελικά ανέπτυξαν τον Μινωικό πολιτισμό, τον πρώτο εξελιγμένο ευρωπαϊκό πολιτισμό, πριν περίπου 5.000 χρόνια.

Από την άλλη, όπως επισημαίνουν οι Έλληνες επιστήμονες, οι νεολιθικοί οικισμοί στη Θράκη και στη Μακεδονία είναι πιο πρόσφατοι σε σχέση με εκείνους της νοτιότερης ηπειρωτικής Ελλάδας, κάτι που λογικά δείχνει ότι οι νεολιθικοί μετανάστες-γεωργοί έφτασαν αρχικά από το νότο (διά της νησιωτικής οδού) και όχι από το βορρά (μέσω του Βοσπόρου).

Ερωτηματικό αποτελεί αν η αφετηρία των μεταναστών γεωργών-ναυτικών ήταν κυρίως η ακτή της νότιας Μικράς Ασίας ή η ακτή της Μέσης Ανατολής (Ισραήλ-Παλαιστίνη-Λίβανος-Συρία). Η νέα ελληνική έρευνα υποστηρίζει πως η πρώτη διαδρομή ήταν η βασική, αν και, όπως είπε η Πάσχου, «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τις άλλες διαδρομές, πιθανότατα όλες χρησιμοποιήθηκαν ταυτόχρονα σε ένα βαθμό».

Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνεται, τα νησιά του Αιγαίου και η ηπειρωτική Ελλάδα δέχτηκαν διαδοχικά μεταναστευτικά κύματα από την Ανατολή – αν και παραμένει άγνωστο με τι είδους πλεούμενα γίνονταν αυτά τα θαλάσσια ταξίδια. Ένα μέρος αυτών των αποίκων –με ενδιάμεσο σταθμό την Κρήτη– συνέχισε πιο δυτικά (επίσης διά θαλάσσης) και εγκαταστάθηκε στη Σικελία και στην Ιταλία.

Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η εξάπλωση της γεωργίας σιγά-σιγά σε όλη την Ευρώπη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η γεωργία αναπτύχθηκε με πολύ ταχύτερο ρυθμό στη νότια Ευρώπη από ό,τι στη βόρεια.

Οι πρώτες γεωργικές πρακτικές πιστεύεται ότι εμφανίστηκαν στη λεγόμενη «Εύφορη Ημισέληνο», στην έκταση μεταξύ Μέσης Ανατολής και Μεσοποταμίας, πριν από περίπου 11.000 έως 12.000 χρόνια. Ήταν αυτή η νεολιθική αγροτική επανάσταση που οδήγησε στη δημιουργία των πρώτων πόλεων και έμελλε να αλλάξει το «πρόσωπο» της Γης και της ανθρωπότητας.

Από ελληνικής πλευράς, στην έρευνα συμμετείχαν επίσης οι Πέτρος Δρινέας (Τμήμα Επιστήμης των Υπολογιστών-Πολυτεχνικό Ινστιτούτο Ρενσελάερ Νέας Υόρκης), Ευαγγελία Γιαννάκη και Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος (Τμήμα Αιματολογίας Νοσοκομείου Παπανικολάου Θεσσαλονίκης), Άννα Ράζου και Μανώλης Μιχαλοδημητράκης (Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης), Φώτης Τσέτσος (Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου) και Γιάννης Σταματογιαννόπουλος (Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον).

Ισπανική επιβεβαίωση

Είναι αξιοσημείωτο ότι στο ίδιο ουσιαστικά συμπέρασμα καταλήγει και μια νέα ισπανική έρευνα. Οι γενετιστές, με επικεφαλής τον Ντανιέλ Τουρμπόν του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό γενετικής PLoS Genetics, ανέλυσαν για πρώτη φορά μιτοχονδριακό DNA (κληρονομείται μόνο μέσω της μητέρας) των πρώτων μεσανατολιτών γεωργών που ζούσαν στην περιοχή της σημερινής Συρίας πριν από 8.000 χρόνια.

Η σύγκριση του προϊστορικού DNA των ανατολιτών γεωργών με αντίστοιχο γενετικό υλικό από σκελετούς ηλικίας 7.000 ετών, που βρέθηκαν σε νεολιθικά χωριά της Γερμανίας και της Ισπανίας, έδειξε τη μεταξύ τους γενετική συγγένεια, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι οι πληθυσμοί της Μέσης Ανατολής ήταν όντως οι πρόγονοι των κατοπινών αγροτικών πληθυσμών της Ευρώπης.

Οι Ισπανοί επιστήμονες βρήκαν επίσης στενή γενετική συγγένεια των ανατολιτών γεωργών με τους κατοίκους της Κύπρου και της Κρήτης και έτσι συμπεραίνουν ότι, κατά πάσα πιθανότητα, η νεολιθική αγροτική μετανάστευση προς τη Δύση ακολούθησε τη θαλάσσια οδό από τη Μέση Ανατολή μέσω Κύπρου και των νησιών του Αιγαίου (και όχι τη χερσαία οδό μέσω Τουρκίας και Βοσπόρου, καθώς οι τουρκικοί πληθυσμοί έχουν σήμερα μικρότερη γενετική συγγένεια με τους συριακούς σκελετούς).

Σύνδεσμος: Για τις πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες πατήστε εδώ και εδώ.