Από τον ηλεκτρισμό και το πετρέλαιο στο διαδίκτυο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Τεχνολογική επανάσταση, υπέρογκο δημόσιο χρέος, δυσπιστία στον πολιτικό κόσμο, κλιματική αλλαγή, πανδημία... Η δεκαετία που ήδη ξεκίνησε μοιάζει περίεργα με αυτή της δεκαετίας του 1920. Για παράδειγμα, τα κατορθώματα των αεροπόρων του 1919 (προσγείωση αεροσκάφους στην ταράτσα των Galeries Lafayette, 28x12 τ.μ. ) και τα διαστημικά ταξίδια των Richard Branson και Jeff Bezos τον Ιούλιο του 2021. Ομολογουμένως, δεν υπάρχουν πολλά κοινά μεταξύ τους αλλά εκφράζουν την ίδια πίστη στην επιστήμη και τις δυνατότητες που ανοίγονται στους ανθρώπους να ξεπεράσουν τα όριά τους και να γνωρίσουν νέα εδάφη.

Ο θρίαμβος των νέων τεχνολογιών

Οι περισσότερες νέες τεχνολογίες εφευρέθηκαν πριν από τον πόλεμο. Η ηλεκτρική αμπούλα με νήματα άνθρακα αναπτύχθηκε το 1881 – 1882 (Lewis Latimer). Το τηλέφωνο αναπτύχθηκε το 1876 (Graham Bell). H αυτοκινητοβιομηχανία αναπτύχθηκε το 1880 (η Peugeot το 1896 και η Renault το 1898). Η μεταπολεμική εποχή θα αξιοποιήσει της εφευρέσεις αυτές και θα τις μετατρέψει σε προϊόντα μαζικής κατανάλωσης. Μετά το Μεγάλο Πόλεμο, ξεκίνησε μια περίοδος ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, ένα είδος νέας χρυσής εποχής που μπορούσε να παρομοιασθεί με τα ένδοξα χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου: δημόσιος φωτισμός, κινηματογράφος, τηλέφωνο, εμπορική αεροπορία, ράδιο, αυτοκίνητο, ψυγείο, ... της οποίας μια νέα μεσαία τάξη αναδύεται. Ο επιχειρηματίας γίνεται ο νέος ήρωας. Οι μεγάλες επιχειρήσεις εισέρχονται στην εποχή του Τεηλορισμού, της επιστημονικής διοίκησης και της μαζικής παραγωγής. Κερδίζουν σε πολιτική ισχύ, ιδίως στις ΗΠΑ όπου, με την ώθηση της κυβέρνησης, το big business ανθεί (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Επιχείρηση και Μάνατζμεντ, Εκδ. Κλειδάριθμος, 2020).

Ένα άλλο φαινόμενο αλλάζει ριζικά το πρόσωπο των ανεπτυγμένων οικονομιών: η αστικοποίηση. Από το 1920 στις ΗΠΑ, ο πληθυσμός των πόλεων είναι μεγαλύτερος από αυτόν της υπαίθρου. Η αλλαγή στη Γαλλία θα γίνει το 1931 (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, η νέα αστική πρόκληση, Πολυτεχνείο Κρήτης, 05/08/2021). Κυρίως, αυτή η νέα βιομηχανική επανάσταση τροφοδοτείται από μια άφθονη και φθηνή πηγή ενέργειας: το πετρέλαιο. Μεταξύ 1900 και 1920, η παραγωγή του αργού πηγαίνει από 20 σε 100 εκ. τόνους, το 60% των οποίων εξάγεται στις ΗΠΑ. Το 1929, οι ΗΠΑ παρείχαν το 42% της παγκόσμιας παραγωγής, έναντι 28% για τις τρεις μεγάλες ευρωπαικές βιομηχανικές δυνάμεις: Γαλλία, Μ. Βρετανία, Γερμανία.

Η δεκαετία του 2020

Η δεκαετία του 2020 θα μοιάζει με αυτήν των Roaring Twenties; Σε τεχνολογικό επίπεδο, έχουμε μια νέα επανάσταση: Διαδίκτυο, δίκτυα, τεχνητή νοημοσύνη, συνδεδεμένα αντικείμενα. (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Βιώσιμη ανάπτυξη, διαχείριση κινδύνων – κρίσεων και ψηφιακές τεχνολογίες, Εκδ. Αλέξανδρος ΙΚΕ, 2020).

Όλες αυτές οι νέες τεχνολογίες «αγκαλιάζουν» τις μεθόδους παραγωγής, την οργάνωση της εργασίας, τους τρόπους ζωής και κατανάλωσης, όπως και τη δεκαετία του 1920. Διανύουμε επίσης μια εποχή υπερκατανάλωσης, ενισχυμένη από το ηλεκτρονικό εμπόριο (το 2020 πωλήθηκαν 1,29 δις smartphones παγκοσμίως). Όπως και στη δεκαετία του 1920, η παγκόσμια οικονομία κυριαρχείται από μερικές εξαιρετικά ισχυρές επιχειρήσεις που έχουν δημιουργήσει σχεδόν-μονοπώλια, ειδικά στην τεχνολογία (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Επιχειρήσεις υπερδυνάμεις: η ηγεμονία τους πλησιάζει στο τέλος; Ναυτεμπορική, Σάββατο 10 Ιουλίου 2021).

Η δεκαετία του 1920 ήταν εκείνη της βιομηχανικής εκμετάλλευσης των γεωργικών πόρων και του υπεδάφους χάρη στις αποικιακές αυτοκρατορίες, ειδικά στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία. Αυτό σηματοδότησε την αρχή της αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και, κατά κάποιο τρόπο, το σημείο εκκίνησης της κλιματικής αλλαγής για την οποία πληρώνουμε το τίμημα σήμερα. Η εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων ολοκλήρωσε το μακρύ κύκλο επέκτασής της αφού έπαιξε κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.

Συμπερασματικά, η ηλεκτρική ενέργεια πρόκειται να πάρει τη θέση του πετρελαίου (για παράδειγμα στην αυτοκινητοβιομηχανία) και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να μειώσουν τις εκπομπές CO2 στις διάφορες μεθόδους παραγωγής. Ένα ισχυρό κίνητρο για την παγκόσμια οικονομία, το οποίο όμως κρύβει ακόμη μεγάλη αβεβαιότητα.

Του Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη,