Ο όρος «ελαιοτουρισμός» αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία το 2002, για να περιγράψει το σύνολο των ταξιδιωτικών εμπειριών που σχετίζονται με την ελιά και το ελαιόλαδο. Στην Ελλάδα, τα πρώτα βήματα ξεκίνησαν πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια και αφορούσαν την ελαιοσυγκομιδή. Σήμερα, η έννοια του ελαιοτουρισμού περιλαμβάνει από την επίσκεψη σε ένα ελαιοτριβείο και τη γευσιγνωσία ελαιολάδου μέχρι θεραπείες σε spa. Η πρόσφατη πρωτοβουλία του Υπουργείου Τουρισμού να θεσπίσει ειδικό σήμα και προδιαγραφές για τα επισκέψιμα ελαιοτριβεία επισημοποιεί την άνθηση ενός πολλά υποσχόμενου κλάδου, που δείχνει να ακολουθεί τα χνάρια του οινοτουρισμού.
Η Δήμητρα Μαθιοπούλου της The Olive Routes είναι ένα παράδειγμα επαγγελματία του τουρισμού που αντιλήφθηκε τη σημασία που έχει η διεύρυνση της εμπειρίας του επισκέπτη πέρα από την απλή επίσκεψη ενός ελαιοτριβείου. Οι ξεναγήσεις στο σύγχρονο ελαιοτριβείο Κοντόπουλου στην Ανδρούσα Μεσσηνίας συμπληρώνονται με τη γευσιγνωσία ελαιολάδου και ελιάς Καλαμών στο παλιό λιοτρίβι της οικογένειας. Στους δύο αυτούς χώρους εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί την εξέλιξη από την εποχή της μυλόπετρας και της τσαντίλας –όπως λέγεται το σακί μέσα στο οποίο πιεζόταν η ελιά για να βγει το λάδι– έως τους σύγχρονους μαλακτήρες και τα μηχανήματα ψυχρής έκθλιψης.
Γευσιγνωσία ελαιολάδου στο παλιό λιοτρίβι της οικογένειας Κοντόπουλου. © ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΪΚΟΣ
Απευθυνόμενη σε ένα διεθνές κοινό, η Δήμητρα διοργανώνει επίσης κυνήγι θησαυρού στο κάστρο της Ανδρούσας. Γυάλινα μπουκάλια από ελαιόλαδο κρύβουν μέσα τους χαρτιά με γρίφους που οδηγούν τον επισκέπτη να ανακαλύψει τα χαρακτηριστικά του ελληνικού ελαιολάδου αλλά και την ιστορία της περιοχής. Κάτω από το κάστρο που έχτισαν οι Βιλλεαρδουίνοι τον 13ο αιώνα και μέχρι τη θάλασσα απλώνεται ένας ειδυλλιακός κάμπος από λιόδεντρα και κυπαρίσσια, ο οποίος θυμίζει Τοσκάνη. Ο περίπατός μας συνεχίζεται σε έναν γειτονικό ιστορικό ελαιώνα με 120 υπεραιωνόβιες ρίζες, οι γηραιότερες από τις οποίες μετρούν 1.500 χρόνια ζωής. Μου δείχνει έναν πρόχειρο τρόπο για τον υπολογισμό της ηλικίας τους: ένας κορμός που μπορούμε να χωρέσουμε μέσα στην αγκαλιά μας έχει ιστορία περίπου 150 ετών.
Η τέχνη της γευσιγνωσίας
Ένα από τα πιο απολαυστικά κομμάτια της γνωριμίας με το ελαιόλαδο είναι αυτό της γευσιγνωσίας διαφορετικών ποικιλιών του. Όπως εξηγεί ο Κώστας Τσορώνης, συνιδρυτής της Oliverse, η γευσιγνωσία αφορούσε αρχικά τους επαγγελματίες, αλλά αποτελεί πλέον μια εμπειρία που επιζητούν και οι ταξιδιώτες. Η γευσιγνωσία μπορεί να πραγματοποιηθεί τόσο σε εσωτερικούς και υπαίθριους χώρους όσο και σε ελαιώνες, και βασικός της εξοπλισμός είναι τα γυάλινα μπλε ποτήρια μέσα στα οποία προσφέρονται προς αξιολόγηση τα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα. Ο Παναγιώτης Παπανικολόπουλος, ο έτερος συνιδρυτής της Oliverse, επισημαίνει ότι η επαγγελματική γευσιγνωσία γίνεται στα ποτήρια αυτά, ώστε οι κριτές να μην επηρεάζονται από το χρώμα του ελαιολάδου. Ωστόσο, όταν η εμπειρία γίνεται στο πλαίσιο της ψυχαγωγίας, δεν υπάρχει λόγος να στερείται το κοινό την οπτική απόλαυση που δίνει το ίδιο το χρώμα του προϊόντος.
Η Oliverse στην Καλαμάτα διοργανώνει γευσιγνωσίες αλλά και food-pairing με απρόσμενες τοπικές γεύσεις. © ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΪΚΟΣ
Στο πρώτο στάδιο της γευσιγνωσίας, συγκρίνουμε μεταξύ τους πέντε εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας. Πρώτα, ζεσταίνουμε με τα χέρια μας το ποτήρι και ανακινούμε το περιεχόμενο, ώστε να απελευθερωθούν τα αρώματα. Έπειτα, ρουφάμε μία γουλιά από το ελαιόλαδο, εισπνέοντας ταυτόχρονα αέρα από το στόμα, και νιώθουμε την αίσθηση λουλουδιών που χαρακτηρίζει τη μυρωδάτη ποικιλία της Μάκρης, την πρώτη που δοκιμάζουμε. Ακολουθεί η αξιολόγηση της αίσθησης του πικάντικου και του πικρού, ενώ ο Παναγιώτης απαριθμεί τους όρους που περιγράφουν τα τυχόν γευστικά και οσφραντικά ελαττώματα που μπορεί να παρουσιάζει ένα ελαιόλαδο. Η διαδικασία αυτή θυμίζει τη γευσιγνωσία του κρασιού και σε κερδίζει γουλιά με τη γουλιά, καθώς αντιλαμβάνεσαι πόσο έντονα διαφέρει το ένα ελαιόλαδο από το άλλο.
Για το food-pairing του δεύτερου μέρους της γευσιγνωσίας ο Παναγιώτης έχει ετοιμάσει μια σειρά από διαφορετικά πιάτα. Διαπιστώνουμε ότι μια σαλάτα από φακή ταιριάζει περισσότερο με Μανάκι, ποικιλία πλούσια σε αρώματα, και γοητευόμαστε με τον τρόπο που μια φέτα από πορτοκάλι πασπαλισμένη με ανθό αλατιού αναδεικνύει τα αρώματα και την πικάντικη αίσθηση της Κορωνέικης ποικιλίας. Παραδοσιακή συνταγή της Μάνης, η σαλάτα με πορτοκάλι, αλάτι, κρεμμύδι και ελαιόλαδο αποδίδει και την ουσία της γευσιγνωσίας για τον ταξιδιώτη: είναι ένας διαφορετικός τρόπος για να ανακαλύψεις τα γευστικά χαρακτηριστικά ενός τόπου. Πρόκειται για ένα ευχάριστο «παιχνίδι γεωγραφίας» αλλά και για έναν μηχανισμό προώθησης του εμβληματικού ελληνικού προϊόντος.
Φορώντας μάσκα VR, οι επισκέπτες του ελαιοτριβείου Μάρκελλος ανακαλύπτουν τις διαδικασίες επεξεργασίας της ελιάς. © ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΪΚΟΣΣτην εποχή της εικονικής πραγματικότητας
Μια άκρως διαφοροποιημένη, φουτουριστική εμπειρία παρέχει το υπερσύγχρονο ελαιοτριβείο Μάρκελλος στο Γαλατάκι Κορινθίας. Ο Νίκος Μάρκελλος εκπροσωπεί την τέταρτη γενιά ελαιουργών στην οικογένειά του. Μαζί με τους συνεργάτες του είχαν την ιδέα να δημιουργήσουν ένα βίντεο εικονικής πραγματικότητας μέσω του οποίου οι επισκέπτες ξεναγούνται στις διαδικασίες της παραγωγής του ελαιολάδου. Φορώντας λοιπόν μια μάσκα VR, έχεις την αίσθηση ότι πετάς πάνω από τον γειτονικό Ισθμό της Κορίνθου και τις κατάφυτες πλαγιές της γύρω περιοχής της Σολυγείας. Στη συνέχεια βρίσκεσαι πάνω σε ένα τρακτέρ που εκτελεί αγροτικές εργασίες στον ελαιώνα και ακολουθείς τους εργάτες που κλαδεύουν τα λιόφυτα. Η δυναμική αυτή απεικόνιση 360 μοιρών συνεχίζεται στο στάδιο της συγκομιδής της ελιάς και καταγράφει όλες τις διαδικασίες που γίνονται για την εξαγωγή και την τυποποίηση του ελαιολάδου. Εκτός από την εικονική ξενάγηση, ο επισκέπτης έχει επίσης τη δυνατότητα να γνωρίσει τον φυσικό χώρο του ελαιοτριβείου και να συμμετάσχει σε γευσιγνωσία. Το σύνολο των εμπειριών αυτών προσελκύει ήδη ομάδες επισκεπτών από Ευρώπη, Αμερική και Ασία. Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, το ελαιοτριβείο Μάρκελλος έχει ήδη σχεδιάσει την επόμενη επένδυση σε τεχνολογία που θα διαφοροποιήσει το προϊόν του και θα διευρύνει την επαφή του κοινού με το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο.
Στο επισκέψιμο εργαστήρι σαπωνοποιίας Fisika, στο Γεράνι Χανίων. © ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥΦτιάχνουμε σαπούνι;
Υπάρχουν βέβαια και τομείς στους οποίους ο παραδοσιακός τρόπος και η γοητεία του χειροποίητου εξακολουθούν να διατηρούν τον πρώτο ρόλο. Στο εργαστήρι σαπωνοποιίας Fisika, στο Γεράνι Χανίων, μπορεί κανείς να δει από κοντά τη διαδικασία παραγωγής σαπουνιού από βιολογικό ελαιόλαδο ή και να συμμετάσχει σε σεμινάριο εκμάθησης των βασικών τεχνικών. Η Φυλιώ Συκά μυήθηκε στον παραδοσιακό τρόπο παρασκευής από τη γιαγιά της, η οποία μαζί με τις γυναίκες του χωριού έφτιαχνε σαπούνι για οικιακή χρήση. Τότε, το βασικό εργαλείο που είχαν στη διάθεσή τους οι νοικοκυρές ήταν η ξύλινη κουτάλα και μεγάλα αποθέματα υπομονής, ώστε να ανακατεύουν επί ώρες το ελαιόλαδο με την καυστική σόδα, μέχρι το μείγμα να αποκτήσει παχύρρευστη μορφή. Σήμερα, με τη βοήθεια ενός μίξερ χειρός, η διαδικασία ολοκληρώνεται πολύ πιο γρήγορα, αλλά ιδιαίτερη έμφαση εξακολουθεί να δίνεται στις φυσικές πρώτες ύλες. Συστατικά όπως το δεντρολίβανο, η δάφνη, το πορτοκάλι και τα φύλλα ελιάς, που χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν στο σαπούνι ευεργετικές ιδιότητες, προέρχονται είτε από τον κήπο του εργαστηρίου είτε από τη γύρω περιοχή. Το ελαιόλαδο το προμηθεύονται από τα γειτονικά ελαιουργεία της Ανώσκελης και της Biolea, τα οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν επίσης να επισκεφτούν.
Το Μουσείο Ελιάς της οικογένειας Κωνστάντη ανοίγει τον Απρίλιο στον Βίστωνα της Κέρκυρας.
Μουσειακές αφηγήσεις
Την έντονη και διαχρονική παρουσία της ελιάς και του ελαιολάδου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ελλάδας υπενθυμίζουν τα αναπαλαιωμένα λιοτρίβια περασμένων αιώνων αλλά και μια σειρά από μουσεία. Πρωτοπόρο στη δημιουργία μουσείων με θέμα την ελιά και το ελαιόλαδο είναι το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς. Το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη αποτυπώνει την ιστορία του ελαιολάδου από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Στα εκθέματά του περιλαμβάνονται απολιθωμένα φύλλα ελιάς ηλικίας 50.000 ετών και ακριβή αντίγραφα από προϊστορικό, ελληνιστικό και βυζαντινό ελαιοτριβείο. Το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου, το οποίο στεγάζεται στο παλιό κοινοτικό ελαιοτριβείο της Αγίας Παρασκευής, παρουσιάζει τη βιομηχανική φάση της ελαιουργίας στην Ελλάδα, με μηχανήματα τα οποία αποκαταστάθηκαν και είναι λειτουργικά.
Όμως και τον Βίστωνα της Κέρκυρας, στην περιοχή της Παλαιοκαστρίτσας, ανοίγει ένα νέο Μουσείο Ελιάς τον Απρίλιο. Η πρωτοβουλία ανήκει στην οικογένεια Κωνστάντη, η οποία δραστηριοποιείται στον χώρο της ελιάς από τις αρχές του 19ου αιώνα. Το μουσείο, τη μελέτη του οποίου έχει αναλάβει το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, περιλαμβάνει υλικά τεκμήρια που σχετίζονται με τη φροντίδα του ελαιώνα, την ελαιουργία και την αποθήκευση. Ανάμεσά τους και μια σκαλιστή πέτρινη δεξαμενή αποθήκευσης που κατασκευάστηκε το 1896. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη σύνδεση των αντικειμένων των συλλογών με την καθημερινότητα των ελαιουργών, αλλά και στην προβολή της σημασίας της ελιάς για το νησί της Κέρκυρας.
INFO
The Olive Routes, Ανδρούσα Μεσσηνίας, τηλ. 6937-101215, theoliveroutes.com
Oliverse, Καλαμάτα, τηλ. 6945-966655, Facebook: Oliverse.gr, Instagram: @oliversegr
Ελαιοτριβείο Μάρκελλος, Γαλατάκι Κορινθίας, τηλ. 27410-33328, markellos-olive.gr
Fisika, Γεράνι Χανίων, τηλ. 28210-61930, fisikashop.com
Τρεις ακόμα ξεχωριστές εμπειρίες
1. Και κρασί, και ελαιόλαδο
Η γευσιγνωσία του ελαιολάδου έχει αρκετές ομοιότητες ως διαδικασία με εκείνη του κρασιού και σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας μπορεί κανείς να συνδυάσει τις δύο αυτές εμπειρίες. Ξεχωριστή ανάμεσά τους είναι η Μονή Τοπλού (τηλ. 28430-61226) στη Σητεία, η οποία παράγει και τα δύο αυτά αγαθά. Η γευσιγνωσία οίνου και ελαιολάδου πραγματοποιείται στους ατμοσφαιρικούς χώρους της ιστορικής μονής.
2. Θεραπείες με φύλλα ελιάς
Την αρχαία παράδοση των θεραπειών σώματος με βάση το ελαιόλαδο αναβιώνουν όλο και περισσότερα spa. Οι ελαιοθεραπείες του Anazoe Spa στην Costa Νavarino (costanavarino.com) έχουν τις ρίζες τους σε επιγραφές που βρέθηκαν σε ανασκαφές στο Παλάτι του Νέστορος και περιλαμβάνουν από περιποίηση προσώπου με απόσταγμα ανθέων γλυκολεμονιάς, φασκόμηλου και φύλλων ελιάς μέχρι υπαίθριο μασάζ δίπλα σε χιλιόχρονα ελαιόδεντρα.
Ατμοσφαιρική νυχτερινή συγκομιδή στο Κτήμα Μιχελή, στη Μάκρη της Αλεξανδρούπολης.3. Νυχτερινή συγκομιδή
Οι πρώτες εμπειρίες ελαιοτουρισμού που ξεκίνησαν στην Ελλάδα ήταν αυτές της συμμετοχής στη διαδικασία της συγκομιδής της ελιάς σε ελαιώνες και μονάδες αγροτουρισμού, από τον Νοέμβριο μέχρι τον Φεβρουάριο. Ιδιαίτερη περίπτωση ανάμεσά τους αποτελεί η νυχτερινή συγκομιδή που πραγματοποιεί το Κτήμα Μιχελή (konoshill.com) στη Μάκρη της Αλεξανδρούπολης, κατά την πανσέληνο του Οκτωβρίου.
0 Σχόλια