Η προϊστορική κατοίκηση στον Ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στη Βοιωτία

Γράφει ο Γιώργος Καραουλάνης

Πολιτισμιολόγος.

Η προϊστορική περίοδος διαιρείται σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα που φανερώνουν την ανθρώπινη παρουσία πάνω στη γη. Η Παλαιολιθική Εποχή (ΠΕ) αρχίζει με την πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στην Αφρική (βάση των πρώτων πελεκημένων λίθινων εργαλείων από τον άνθρωπο), 2,6 εκατομμύρια έτη πριν σήμερα (ΠΣ) και τελειώνει περί το 10.000 ΠΣ.1 Η Μεσολιθική Εποχή (ΜΕ) αρχίζει από το 10.000 έως το 8.000 ΠΣ2, ενώ η Νεολιθική (ΝΕ) καλύπτει την χρονική περίοδο από την αρχή της 7ης χιλιετίας έως και το τέλος της 4ης χιλιετίας ΠΣ.3 4

Όλες οι παραπάνω εποχές εντάσσονται σε ένα ευρύτερο χρονολογικό πλαίσιο, του Τεταρτογενούς Γεωλογικού αιώνα, που κι αυτός χωρίζεται στις γεωλογικές περιόδους του κατώτερου, μέσου και ανώτερου Πλειστοκαίνου τις οποίες καλύπτει η ΠΕ, και στο Ολόκαινο το οποίο καλύπτει η ΜΕ, η ΝΕ και η εποχή των Μετάλλων. Ενδιάμεσα των γεωλογικών περιόδων του Τεταρτογενούς εμφανίζονται παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι.

Η τελευταία παγετώδης περίοδος (Würm) επηρέασε και τον ελληνικό χώρο σχηματίζοντας παγετώνες στην Πίνδο, ενώ η στάθμη της θάλασσας υποχώρησε κατά 100 περίπου μέτρα (Εικόνα 1). Έτσι η γεωμορφολογία και το κλίμα άλλαζαν κατά περιόδους, επηρεάζοντας συγχρόνως τη χλωρίδα, την πανίδα, αλλά και τη ζωή του ανθρώπου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του ελληνικού γεωγραφικού χώρου, αφού θεωρείται το σταυροδρόμι απ’ όπου ο Homo Erectus πέρασε από την Εγγύς Ανατολή στην Ευρώπη κατά την περίοδο του Μέσου Πλειστοκαίνου (800.000 χρόνια ΠΣ).

Το απολιθωμένο κρανίο που ανακαλύφθηκε στα Πετράλωνα της Χαλκιδικής από τον Ν. Πουλιανό, αποτελεί ίσως την αρχαιότερη μαρτυρία κατοίκησης σπηλαίου στον ελληνικό χώρο. Η ύπαρξη λίθινων και οστέινων εργαλείων, αλλά και ίχνη φωτιάς και στα 27 γεωλογικά στρώματα μαρτυρεί την διαρκή κατοίκηση του σπηλαίου κατά περιόδους.

Υπαίθριες θέσεις ή κυνηγετικές στάσεις ανακαλύφθηκαν στις όχθες του Πηνειού στη Θεσσαλία, όπου τα εργαλειακά σύνολα ανήκαν στην Κλακτόνια πολιτισμική φάση, ενώ εικάζεται ότι οι χρήστες τους έμοιαζαν φυλογενετικά στον «Αρχάνθρωπο των Πετραλώνων».

Άλλες σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις που έχουν εξερευνηθεί και μας παρέχουν πληροφορίες για την προϊστορία του ελληνικού χώρου είναι: Η βραχοσκεπή Μποΐλα κοντά στον Αώο (Βοϊδομάτη) ποταμό, το Απήδημα της Μάνης όπου βρέθηκαν σημαντικά ανθρώπινα σκελετικά ευρήματα 6-8 διαφορετικών ατόμων, το παλαιολιθικό ορυχείο ώχρας της νότιας Θάσου, το σπήλαιο Φράχθι, που βρίσκεται στο ομώνυμο ακρωτήριο στο νότιο τμήμα της Αργολίδος, το νησί του Κύκλωπα και τα Γιούρα στις Β. Σποράδες όπου διαπιστώθηκε η γνώση της ναυσιπλοΐας και η αλιεία ανοικτής θαλάσσης από τους ανθρώπους της Μεσολιθικής εποχής (εύρεση απολιθωμένων ψαροκόκαλων τόνου και λίθινα και οστέινα αγκίστρια), οι οικισμοί του Σέσκλου και Διμηνίου της νεολιθικής εποχής στη Θεσσαλία, καθώς και οι βραχοσκεπές Σεϊντί και Πύργου στη Βοιωτία.

Ιδιαίτερα στην περιοχή της Βοιωτίας οι δύο προαναφερθείσες βραχοσκεπές, οι οποίες βρίσκονται περί τα 4 χιλιόμετρα πριν τον Αλίαρτο, στον δρόμο Θήβας-Λιβαδειάς, ερευνήθηκαν κάτω από τις δύσκολες συγκυρίες της γερμανικής κατοχής, σε περιορισμένο χρονικό διάστημα (20-29 Οκτωβρίου 1941), από Γερμανούς μελετητές. Συγκεκριμένα, ο R. Stampfuss σε μια προσπάθεια καταγραφής των σπηλαίων των παρυφών του Ελικώνα, πραγματοποίησε σύντομη ανασκαφή στο εσωτερικό του σπηλαίου Σεϊντί, με τομή μήκους 8,5 μ. και 1 μ. πλάτους, ανακαλύπτοντας κάτω από επιχώσεις με γεωμετρικά, κλασικά και ελληνιστικά κατάλοιπα, λίθινα εργαλειακά σύνολα, οστά ζώων και κατάλοιπα εστιών της παλαιολιθικής εποχής.

Έπειτα από 15 χρόνια (1-3 Οκτωβρίου 1956) ο επίσης Γερμανός E. Schmid πραγματοποίησε στο σπήλαιο Σεϊντί τομή 12 τ.μ., προς επιβεβαίωση και συμπλήρωση της πρώτης ανασκαφής. Πράγματι λοιπόν, διαπιστώθηκε η συνεχής κατοίκηση του σπηλαίου κατά την Ύστερη παλαιολιθική (35.000-10.000 Π.Σ.). Τα εργαλειακά σύνολα που ανακαλύφθηκαν αντιπροσωπεύονται από αιχμές με πλευρικό μίσχο, αιχμές του τύπου La Gravette, και ξύστρα σε φολίδες ή λεπίδες με καρινόμορφα χαρακτηριστικά που εντοπίζονται στην Ωρινάκια πολιτισμική φάση (35.000-20.000 Π.Σ.).

Ένα ακόμα στοιχείο που επιβεβαιώνει την παλαιολιθική κατοίκηση στον συγκεκριμένο χώρο, αποτελούν τα κατάλοιπα της πανίδας που έτρεφε τους αρχαιότερους κατοίκους του βοιωτικού χώρου. Τα οστά που βρέθηκαν ανήκουν σε είδη που απαντούσαν στον ευρύτερο Μεσογειακό αλλά και στον ελληνικό χώρο όπως: Cervus elaphus (κόκκινο ελάφι), Capra ibex (είδος αίγαγρου), Equus cf. Hydruntinus (είδος ίππου) κ.α..

Τα συγκεκριμένα σπήλαια δεν είναι τα μόνα που φέρουν ίχνη προϊστορικής κατοίκησης στη Βοιωτία. Η περιοχή βρίθει από ανεξερεύνητα ακόμα σπήλαια και βραχοσκεπές που είμαι σίγουρος ότι μπορούν να δώσουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για την προϊστορική και όχι μόνο κατοίκηση του βοιωτικού χώρου. Ας ελπίσουμε ότι θα εισακουστούμε στον επιστήμονα μελετητή-ερευνητή του μέλλοντος.

thiva-press.blogspot.com