Νησιά και παράκτιο κράτος-Μεσογειακές ΑΟΖ

Του Νίκου Λυγερού

Μέσα στο πλαίσιο του Δικαίου της θάλασσας και του πεδίου της ΑΟΖ, βρίσκουμε συχνά το νοητικό σχήμα που ακολουθεί: Νησιά και παράκτιο κράτος. Πριν εξετάσουμε το θέμα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι δεν προβλέπεται δεδικασμένο με τη συμφωνία. 

Απλώς, η μελέτη των περιπτώσεων δίνει μια γενική τάση, η οποία μπορεί ν’ αποτελέσει και καθοδήγηση για μια διαπραγματευτική ομάδα, ακόμα κι αν στην τελική, κάθε διμερή συμφωνία είναι μια νέα υπόθεση που δεν εξαρτάται νομικά από κανένα προηγούμενο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το παράδειγμα που εξετάζουμε είναι σημαντικό για δύο λόγους αντικειμενικούς.

Ο πρώτος είναι ότι αυτή η περίπτωση εμφανίζεται συχνά πάνω στην υδρόγειο. Ο δεύτερος λόγος είναι παρέμβαση της έννοιας της ακτογραμμής μέσα στο πεδίο δράσης της μέσης γραμμής. Και ο προβληματισμός είναι απλός.

Η πιο κλασσική περίπτωση είναι να έχουμε ένα κράτος με μια μεγάλη ακτογραμμή σε σχέση με αυτήν των νησιών που βρίσκονται απέναντί του. Και τότε το παράκτιο κράτος θα επιθυμούσε να μην χρησιμοποιήσει τον κανόνα της μέσης γραμμής για τον καθορισμό των ορίων των δύο ΑΟΖ. Μια τέτοια περίπτωση υπήρξε με την Αίγυπτο και την Κύπρο, αλλά τελικά λόγω της Σαουδικής Αραβίας, που θα είχε κι αυτή το πλεονέκτημα της μεγαλύτερης ακτογραμμής, η Αίγυπτος αποδέχθηκε να γίνει χρήση της μέσης γραμμής. Αυτή η απόφαση εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της θεωρίας παιγνίων σε εφαρμογή σε μια διπλωματική διαπραγμάτευση. Και η ορθολογική απόφαση της Αιγύπτου αποτελεί γνήσιο παράδειγμα της δύναμης αυτής της θεωρίας, όταν έχουμε πολλούς παίκτες, ακόμα κι αν σε θεωρητικό πλαίσιο, η υπογραφή γίνεται αποκλειστικά μεταξύ δύο κρατών. 

Η ίδια περίπτωση εξανάγκασε τη Βενεζουέλα να μην υπογράψει τη Συνθήκη Montego Bay, λόγω της ύπαρξης νησιών στο θαλάσσιο χώρο που βρίσκεται σε μικρή απόσταση. Στην περίπτωση της Ελλάδας έχουμε δύο μεγάλες περιπτώσεις, το Καστελλόριζο ως σύμπλεγμα και την Τουρκία, αλλά επίσης, και τη Γαύδο με τη Λιβύη. 

Η αναλογία μας, όμως, αφορά μια άλλη περίπτωση που αποδεικνύει με αποτελεσματικό τρόπο το πλαίσιο του προβλήματος με άλλες δύο χώρες, συγκεκριμένα την Ισπανία και την Αλγερία. Πιο αναλυτικά, η Ισπανία εμπεριέχει τα νησιά Βαλεάρες που βρίσκονται απέναντι στην Αλγερία. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη σημαντικότητα των νησιών, παρουσιάζουμε δύο χάρτες. Ο πρώτος είναι κλασσικός και δείχνει τον καθορισμό της μέσης γραμμής για τις δύο ΑΟΖ. Ο δεύτερος, που έχει περισσότερο ενδιαφέρον για το νοητικό μας σχήμα, είναι τεχνητός αφού θεωρεί ότι οι Βαλεάρες λειτουργούν ανεξάρτητα από την Ισπανία. 

Με άλλα λόγια, κάνουμε τους υπολογισμούς με τα διαγράμματα Voronoi, θεωρώντας ότι υπάρχουν τρία κράτη, η Ισπανία, οι Βαλεάρες και η Αλγερία. Με αυτόν τον τρόπο επινοούμε πραγματικά την αξία των νησιών που εμποδίζουν την επέκταση της επιρροής του παράκτιου κράτους. Βλέπουμε ότι το μέγεθος της ΑΟΖ των νησιών είναι τεράστιο σε σχέση με το ίδιο τους το εμβαδόν και είναι μεγάλη ακόμα και σε σχέση με την ΑΟΖ της Ισπανίας. 

Αυτή η περίπτωση είναι απόλυτα γνωστή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά συνέπεια δεν υπάρχει μια ειδική ανάγκη για να τους εξηγήσουμε το όφελος που δημιουργούν το Καστελλόριζο και η Γαύδος και για εκείνη.

Μεσογειακές ΑΟΖ

Όταν εξετάζουμε σε συνδυασμό το πλαίσιο της Μεσογείου και το πλαίσιο της ΑΟΖ, αντιλαμβανόμαστε ότι αλλάζουν επί της ουσίας οι συσχετισμοί των χωρών. Λόγω των αποστάσεων, η επιρροή της ΑΟΖ είναι σημαντική πάνω στα μεγέθη των κρατών. Έτσι κράτη που θεωρούνται παραδοσιακά μεγάλα, ακόμα και αν είναι παράκτια μπορεί να έχουν μια σχετικά μικρή ΑΟΖ.
 Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου τύπου είναι η Αλγερία. Και είναι οι Βαλεάρες της Ισπανίας που ελαχιστοποιούν αυτό το εμβαδόν της αλγερικής ΑΟΖ. Από την άλλη, υπάρχουν κράτη που θεωρούνται παραδοσιακά μικρά αλλά που έχουν μια τεράστια ΑΟΖ. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της περίπτωσης είναι η Ελλάδα. Όπως το αναδείξαμε σε προηγούμενο άρθρο, υπό τον περιορισμό της Μεσογείου, η πατρίδα μας έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη ΑΟΖ μετά εκείνης της Ιταλίας.
Κατά συνέπεια με αυτές τις τροποποιήσεις αν επανεξετάσουμε τον χάρτη των μεσογειακών ΑΟΖ και τον συνδέσουμε με τον χάρτη των χώρων, τότε αντιλαμβανόμαστε την εξαιρετική σημασία που έχει το θέμα για την Ελλάδα σε σχέση με τις άλλες χώρες, και πόσο μεγάλη αξία έχει η ΑΟΖ της και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η τροποποίηση της μεσογειακής γεωγραφίας έχει βέβαια άμεση σχέση και εφαρμογή με τα θέματα της αλιείας, αλλά μπορούμε ήδη να φανταστούμε τι επιπτώσεις έχει με το θέμα του αερίου και του πετρελαίου. Αν θυμηθούμε ότι η γαλλική εταιρεία πετρελαίων μελετά την περιοχή της Αιγύπτου από το 1911. Αν υπολογίσουμε τις δυνατότητες τις Αλγερίας και όλο το σύνολο των αγωγών που την ενώνει με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν εξετάσουμε τα κοιτάσματα που βρέθηκαν τον Ιανουάριο 2009, Ταμάρ τον Δεκέμβριο 2010, Λεβιάθαν, τον Δεκέμβριο 2011, Αφροδίτη και τον Φεβρουάριο 2012, Τανίν στις ΑΟΖ του Ισραήλ και της Κύπρου.
 Αν έχουμε στο μυαλό μας την ανακοίνωση της Nobel που είπε ότι το κυπριακό κοίτασμα είναι ένα από τα καλύτερα του κόσμου. Τότε μπορούμε να αντιληφθούμε ότι δεν είναι υπερβολή να θεωρήσουμε τη Μεσόγειο ως τη Μέση-Ανατολή του εικοστού πρώτου αιώνα. Σε αυτό το μεγάλο παίγνιο, η Ελλάδα είναι ένας ισχυρός παίκτης τουλάχιστον στο πλαίσιο των δυνατοτήτων. Και αυτό είναι ανεξάρτητο από κάθε πολιτική βούληση. Βέβαια αν η τελευταία δεν έχει μια εθνική εμβέλεια, μπορεί όλη αυτή η δυνατότητα να μετατραπεί σε ανικανότητα.
Με άλλα λόγια το πλαίσιο (δηλαδή το Δίκαιο της θάλασσας) και το πεδίο (δηλαδή η θέση μας στην Ανατολική Μεσόγειο) είναι θετικότατα. Απλώς πρέπει να τα υποστηρίξουμε και με το πεδίο δράσης, το οποίο εξαρτάται άμεσα από τις επιλογές των κυβερνήσεών μας.
Η τεχνογνωσία και η στρατηγική είναι τα εργαλεία μας κι έχουμε αποδείξει πόσο αποτελεσματικά είναι. Πρέπει όμως να έχουμε και τους ανάλογους πολιτικούς για να πάρουν την τελική απόφαση. Κατά συνέπεια, τώρα ο λαός μας ξέρει ποιος είναι ο ρόλος του στις εκλογές αν θέλει πραγματικά να αποκτήσει η Ελλάδα την ΑΟΖ που δικαιούται.