Ιχθυοτρόφος Κηφισός

Ο Φωκικός Κηφισός1 (φωτ.1) πηγάζει από την περιοχή της Λιλαίας² και μετά από το Aκραίφνιο καταλήγει στις λεγόμενες καταβόθρες και με υπόγεια διαδρομή εκβάλει στον Ευβοϊκό, στις Λάρμες (Λάρυμνα) (φωτ. 3) και τα Σκροπονέρια. Στην μακρά του διαδρομή ο Κηφισός εμπλουτίζει το υδάτινο φορτίο του, δεχόμενος τα νερά από πλήθος ποταμίσκων, ρυακιών, ρεμάτων από τον Καλλίδρομο και Παρνασσό (Από αυτά αναφέρουμε μόνο όσα δεν έχουν καταγραφεί, για λόγους οικονομίας χώρου).

Φ1. Φωτο 1. Τα διάφανα νερά* του Κηφισού στο Μοδιάτικο Γεφύρι την άνοιξη του 2012.
*Τα διάφανα νερά του Κηφισού υμνήθηκαν στα ομηρικά έπη (Πλουτ. Βίος Θησέα - Παυσανίας ΙΧ37)

Από τον Καλλίδρομο τον Λευτιάνο, Σέλκη, Βαρυμπόπ’, Μπουγιουκλίκ’, Κ’νέτα, Μπογδαναίο (Άσσο) από τον Παρνασσό τον Καχάλα (Κακόρεμα), και των απολήξεων του, το Μαυρονέρι, Κατίκου Ρέμα κ.λ.π. Η λεκάνη του μέσου ρού του Κηφισού, πολυμνημόνευτη στην αρχαία γραμματεία για την ευφορία της, που ήταν αιτία για την ευτυχία των κατοίκων της, αλλά και για τις συμφορές των λόγω του «σκανδαλίζοντος πλούτου» που προκάλεσε ατελείωτες επιδρομές βαρβάρων και μη, μέσα στις χιλιετίες, που εξαφάνισαν τις ευημερούσες πόλεις των Φωκέων3 της λεκάνης του Κηφισού, που ενέμοντο τα καρπερά εδάφη, που έλουζαν τα νερά του και «εγεωργούντο καλώς».
  

 Ο συμπαγής όγκος του σεβάσμιου Παρνασσού, τα πυκνά και αδιαπέραστα δάση του Καλλιδρόμου, παρείχαν προστασία στην περίκλειστη κοιλάδα όχι όμως αρκετή, για να αποτρέψει τις επιδρομές εχθρών και φίλων. Δεν γνωρίζουμε την πραγματική όψη του ποταμού, τα μακάρια ειρηνικά αρχαία χρόνια. Είναι όμως προφανές ότι σύσκια δάση δρυών, φτελιών και πλατάνων κυριαρχούσαν στα παρόχθια, μεμονωμένα στελέχη οποίων υπάρχουν κατά τόπους και σήμερα. Αυτό βεβαιώνει και ο Η. Holland το 18124, ενώ αν ήταν ο ποταμός πλωτός, είναι άγνωστο και δεν μαρτυ-ρείται. Υπάρχουν όμως στοιχεία ομιλούντα, όπως ο οψιανός της Μήλου, η εισαγωγή αγγείων από την Κυρήνη (Ελάτεια - Αλωνάκι) και άλλα που πιθανολογούν ότι μικρά πλώϊμα μέσω του ποταμού, ταξίδευαν στα πλησιέστερα οικονομικά κέντρα του Ορχομενού και των Θηβών (φώτ. 2). Η κοιλάδα του Κηφισού είναι τεκτονικό βύθισμα, με εναπόθεσεις άμμου, κροκαλών, ιλύος μεγάλου πάχους και έκτασης, με ανάκατες μάργες και κορήματα από τις αποσαθρώσεις των πετρώματων. Η σύσταση του εδάφους, σ’ ένα χώρο ασφαλή και περίκλειστο, όπου χλωρίδα και πανίδα συναγωνίζονται, ήταν και για την Ελληνική Μυθολογία, ο παράδεισος όπου ο Δευκαλίων και η Πύρρα, δημιούργησαν το ανθρώπινο γένος, καθόλου τυχαίο (σημειώνεται εδώ το μοναδικό τοπωνύμιο ΕΛΛΗΝΑΣ, ανήκει στην Ελάτεια και βρίσκεται πολύ κοντά, ανατολικά του ναού της Κραναίας Αθηνάς). Επίσης ο Παυσανίας μας περιγράφει τις ωτίδες του Κηφισού, υπήρχε η Βασιλική Δρύς, έγιναν οι μεγάλες μάχες της Χαιρώνειας και αργότερα Καταλανών και Φράγκων, αλλά τα τοπόσημα που ορίζουν τον Κηφισό είναι πολλά και δε χωρούν σ’ ένα σημείωμα, όπου ο τίτλος είναι ο ιχθυοτρόφος Κηφισός. Τα ψάρια του Κηφισού περιγράφει ο Δ. Φιλιππίδης5, ο Παυσανίας6 κλπ. Ερχόμενοι όμως στο θέμα, στα σύγχρονα χρόνια, στον Προϋπολογισμό Εσόδων του Ελλ. Κράτους Κεφ. Δ αρθρ. 4 Ιχθυοτροφεία όπου στην Λοκρίδα ο Κηφισός αποδίδει δρχ 500 Λάρμανι (Λάρυμνα) δρχ 424. Η ικανοποιητική αυτή απόδοση αλιευμάτων του Ιχθυοτρόφου Κηφισού αποδεικνύει την ακμαιότητα των υδάτων του. Σήμερα η μόλυνση από τα λιπάσματα και άλλους ρύπους μείωσαν την ζωή στον ποταμό χωρίς όμως να την εξαφανίσουν, αφού και σήμερα (2012) στα «βουθούλια» που δημιουργεί η ελικοειδής διαδρομή του στο Μάνεσι και στον Κραβασαρά ψαρεύονται τα «σκαρούνια» και οι «μπασκόβ’ζες» κατά την ντοπιολαλιά από αγρότες-ψαράδες, με λάμπες λουξ και καμάκια ενίοτε και με δίκτυα.

  

Φωτο 3. Μικρό νεώτερο πλώϊμο με φουστανελλοφόρο βαρκάρη. Η επικοινωνία των παροχθίων χωριών Επικηφισίων και Παρακηφισίων* γινόταν κατά περίπτωση και με μονόξυλα.  H  ναυπηγική τέχνη στις απαρχές της εδώ, με τα πλώιμα (μονόξυλα), στον Κηφισό επιβεβαιώνει την πρώϊμη κατοίκηση της κοιλάδας που γνωρίζουμε ήδη από τα ευρήματα της Αγίας Μαρίνας – Ελατείας. Εδώ, η χαριτωμένη φιγούρα του φουστανελλοφόρου βαρκάρη που οδηγεί το μονόξυλο μέσα στις καλαμιές (Η. Bell Le Tour di monde 1879)
* Oμ.Β 522 Eπικηφίσιοι Παραποτάμιοι Σχολ. Ιλ. 522 (Dindorf) Μονόξυλα Ap. Minores lintres ex unico ligno Confectae

Η ομάδα του Κραβασαρά Κ. Αλεξίου (Τσιπούρας) Δ. Τριανταφύλλου (Μπαρμπέρης). Α΄ Τριανταφύλλου (Τσαφαντώνης) Π. Τασόπουλος (Προκομμένος) Σ. Λιάσκος κλπ, (μαρτυρία Ν. Τασόπουλου συγγραφέα από τον Κραβασαρά). Επίσης ψάρια υπήρχαν και στον Λευτιάνο, μέχρι το 1970, όπου η απομείωση των υδάτων λόγω των καλλιεργειών, τα εξαφάνισε, φοβούμαι μάλιστα ότι ήσαν σπάνια και ακατάγραφα είδη. Ψαράς με δίχτυ, πεζόβολο, ήταν ο Σκόπας (Αγ. Μαρίνα) και συστηματικότερος ο Κοσκινάς από το Μπέλεσι που διέθεται και βάρκα, στην δεκαετία του 1950 και ψάρευε από τα έλη της Σφάκας, την πηγή Μαυρομαντίλα μέχρι τον Κηφισό. Ομάδες εποχικών ψαράδων υπήρχαν και από το Μάνεσι, Δραχμάνι, κτλ. Η πλησιέστερη προς τον Κηφισό κάτοικοι - αγρότες και περιστασιακά ψαράδες όπως ο Κωστάκος από το Δραχμάνι, και άλλοι από Αγία Μαρίνα κτλ ενέμοντο τα ψάρια και τα χέλια που τα πουλούσαν, στα χωριά γύρω Μόδι, Παναγίτσα μέσα σε κοφίνια λυγαριάς. Οι Μοδιάτες ψάρευαν και στο ρέμα του Μύλου Χρέμου (Κληματόρεμα).

1. Θεωρούμε ορθότερη την ονομασία Φωκικός, αφού η μεγαλύτερη διαδρομή του, αλλά και οι πηγές βρίσκονται στη Φωκίδα. Επίσης ο Κηφισός έδωσε το όνομα του, στην Κωπαϊδα, «Κηφισσίς» Παυσ. Θ23.7.
2. Ο ποταμός Κηφισός επήγαζε παρά την Λίλαια, με μουγκρητό ταύρου που δείχνει τη δύναμη των υδάτων. (Παυσανίας Φωκικά)
3. «Οι τ’ αρα παρά ποταμόν Κηφισόν δίον ενιαιον».
4. Η. Holland, ταξίδι στη Μακεδονία-Θεσσαλία 1812-1813 «Η κοιλάδα του Κηφισού σ’ αυτό το σημείο έχει πλάτος μόνο τέσσερα μίλια και ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειας του καλύπτεται από βελανιδιές και πλατάνια…».
5. Δ. Φιλιππίδης Βιβλίο καλουμένον μερική γεωγραφία σελ. 69 Για τα ψάρια του Κηφισού, όπως γράφει ο Δ. Φιλιππίδης τον οποίο οφείλουμε να σεβαστούμε, παρά τις ελλείψεις του, «…Είναι σαν τη λίμνη του Κάρλα, όμως άνοστα έχουν και κόκκαλα πολλά. Τα χέλια του δε είναι πολλά γλυκά και νόστιμα και μεγάλα. Ημπορεί να εύρης τρεις και τέσσερες οκάδες χέλι”.
6. Παυσανίας Β. 23,7 «οι μεν ιχθύες εν τη Κηφισίδι ουδέν το διάφορον εις άλλους ιχθύες λιμναίους έχουσι. οι δε εγχελεις αυτόθι και μεγέθη μέγιστα και εσθίειν εισιν ηδιστα…»

Παν. Γεωρ. Δημάκης
Υπεύθυνος Ιστορικού Αρχείου Δήμου Αμφικλείας-Ελατείας

http://www.martino.gr