Γιώργος Μίχας :Αυτή είναι η ''Μπέσα'' των Αρβανιτών!

Οι Αρβανίτες έχουν μία λέξη με ιδιαίτερο βάρος και αξία, την ''Μπέσα''. Η λέξη αυτή έχει ενσωματωθεί στο ελληνικό λεξιλόγιο και είναι από τις λίγες αρβανίτικες λέξεις που έχει γλιτώσει την «οικειοποίηση», μιας και στα περισσότερα λεξικά αναφέρεται, όχι βέβαια ως «αρβανίτικη», αλλά ως «αλβανική».

Η ετυμολογία της στηρίζεται στα ρημ. της αρβ. «μπα» (βαστώ) και «μπëσόν» (πιστεύω), τα οποία μας δίνουν και το νόημά της, που είναι «η τήρηση του δοσμένου λόγου, στο όνομα της πίστης».

Αλλά η ''Μπέσα'' για τους Αρβανίτες δεν ήτανε μόνο η «τήρηση του δοσμένου λόγου, στο όνομα της πίστης», ήταν επιπλέον και ένας κανόνας γενικότερης συμπεριφοράς. Όταν δηλαδή έλεγαν ότι «αυτός κρατάει τη μπέσα του» ή ότι αυτός «είναι Μπεσαλής» ή ότι είναι «Μπέσα για Μπέσα» εννοούσαν αφενός μεν ότι «ο λόγος του ήταν συμβόλαιο», αλλά και ότι αυτός είχε μία «σταθερή» και «έντιμη» συμπεριφορά απέναντι στους άλλους, σεβόμενος τα ήθη και έθιμα της αρβανίτικης κοινωνίας.

Σε αντίθεση με την «Τόκα», που ήταν «μία χειραψία επισφράγισης μιας συμφωνίας», η οποία αναφέρεται σε «Ενεστώτα Χρόνο» και σε «τετελεσμένα γεγονότα», η «Μπέσα» πέρα απ΄ τον «Ενεστώτα Χρόνο» επεκτείνονταν στον «Μέλλοντα Χρόνο» και πολλές φορές στον «Διαρκείας», μιας και με αυτήν εξασφαλίζεται η τήρηση της όποιας συμφωνίας ή υποχρέωσης (που πηγάζει από τα ήθη και έθιμα της αρβανίτικης κοινωνίας) για πράξεις που πρέπει ή δεν πρέπει να γίνουν ή να γίνονται στο μέλλον.

Συνήθως, όταν έκλεινε μία συμφωνία με την υπόσχεση τήρησης του «δοσμένου λόγου, στο όνομα της πίστης», γινόταν ο εξής διάλογος:

- Μπέσα;

- Μπέσα για Μπέσα.

Αυτόν τον διάλογο συνήθως τον ακολουθούσε και η «Τόκα». Αλλά αυτό δεν ήταν απαραίτητο, αφού πολλές φορές αρκούσε μόνο «ο δοσμένος λόγος, στο όνομα της πίστης» και μάλιστα αυτό μπορούσε να γίνει και μέσω αντιπροσώπων, εάν αυτοί που έδιναν την «Μπέσα» βρίσκονταν σε απόσταση ή σε «αντιπαράθεση» μεταξύ τους, δηλαδή σε «πόλεμο» ή σε «βεντέτα».

Σε παλαιότερες εποχές, κυρίως κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, η «Μπέσα» μεταξύ ομόφυλων, δηλαδή μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων Αρβανιτών, δίνονταν με τη συμπλήρωση της φράσης, όποιος δεν τηρήσει τη «Μπέσα» του «να πεθάνει Οβριός».

Στις περιπτώσεις που υπήρχε «Βεντέτα» μεταξύ δύο οικογενειών, ο άγραφος «Κανόνας» των εθίμων προέβλεπε την ύπαρξη «Μικρής Μπέσας» και «Μεγάλης Μπέσας». Η «Μικρή Μπέσα» δίνονταν με την διαμεσολάβηση γερόντων και σεβάσμιων κατοίκων του χωριού, στο δολοφόνο και στους συγγενείς του για 24 ώρες. Σε αυτό το χρονικό διάστημα όχι μόνο δεν γίνονταν ενέργειες αντεκδίκησης, αλλά ο δολοφόνος μπορούσε να παρακολουθήσει ακόμη και την εξόδιο ακολουθία του νεκρού. Η «Μεγάλη Μπέσα» δίνονταν κάτω από προϋποθέσεις βέβαια και ίσχυε για τις επόμενες 30 ή 40 ημέρες.

Αλλά όσο τιμητικός ήταν ο χαρακτηρισμός κάποιου ως «Μπεσαλή», άλλο τόσο ατιμωτικός και προσβλητικός ήταν ο χαρακτηρισμός του ως «Μπαμπέση». Το «Μπαμπέσης» έχει προέλθει από παραφθορά του «Παμπέσης», το οποίο ερμηνεύεται ως «εκείνος που δεν κρατά τον λόγο του» και ως «εκείνος που μπορεί να σε βλάψει με πονηρό και ανέντιμο τρόπο». Και αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το πρόθεμα «πα» στην αρβ. είναι το στερητικό μόριο «χωρίς». Δηλαδή το «Παμπέσης» σημαίνει «Χωρίς+Μπέσα». Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ενώ το «Παμπέσης» είναι ξεκάθαρο και σημαίνει εκείνον που είναι «Χωρίς Μπέσα», το «Μπαμπέσης», παρόλο που και αυτό σημαίνει το ίδιο, έχει ως πρόθεμα το «μπα» που στην αρβ. σημαίνει «κρατώ». 

Δηλαδή, ενώ το «νόημα» της λέξης αυτής είναι «Χωρίς Μπέσα», το «γράμμα» της είναι «Κρατώ την Μπέσα». Αλλά αυτό, όπως είπαμε, είναι ένα πρόβλημα προφοράς. Και ενώ η «Μπέσα» για τους Αρβανίτες είναι μία σοβαρή υπόθεση που αφορά τους άντρες, από τους νέο-Έλληνες, κυρίως μέσα από τους στοίχους πολλών τραγουδιών, έχει επικρατήσει να αποκαλείται ως «Μπαμπέσα» και η γυναίκα … που δεν είναι πιστή στον έρωτά της.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τήρησης της αρβανίτικης «Μπέσας», είναι αυτό που αναφέρεται σε εκείνον τον πατέρα, που ενώ άνοιξε την πόρτα του σπιτιού του και δέχτηκε να φιλοξενήσει έναν διαβάτη, στη συνέχεια, όταν έμαθε ότι αυτός ήταν ο δολοφόνος του γιου του, σεβόμενος τους κανόνες της «Μπέσας», που προέβλεπαν τον σεβασμό της τιμής και της ζωής του φιλοξενούμενου, όχι μόνο δεν προέβη σε καμία ενέργεια αντεκδίκησης, αλλά αφού τον «τάισε», τον «πότισε» και τον «κοίμισε», την επόμενη μέρα τον άφησε να φύγει ανενόχλητος. Υπάρχει άραγε άλλος λαός στον κόσμο που μπορεί να κατανοήσει το μεγαλείο της συμπεριφοράς αυτού του πατέρα;

Αυτή είναι η «Μπέσα» των Αρβανιτών !!!

Γιώργος Μίχας