Ο Δημήτριος Υψηλάντης προτρέπει τους Σπετσιώτες καπετάνιους να συνεχίσουν την πολιορκία του Νεοκάστρου (Πύλος/Ναυαρίνο) επισημαίνοντας ότι η φιλογένεια (πατριωτισμός) και η ανδρεία τους θα ανταμειφθούν. Τρίκορφα, 14 Ιουλίου 1821. (Φωτ. ΓΑΚ - Κεντρική Υπηρεσία, Συλλογή Γιάννη Βλαχογιάννη, Κατάλογος Γ΄)
Εκθεση των Γενικών Αρχείων του Κράτους για τη συνδρομή της ναυτοσύνης στην Επανάσταση του 1821 Τζ. Χαρλαύτη: Ο Αγώνας κρίθηκε στη θάλασσα.
Είναι η «πατριώτις Λασκαρίνα Δ. Βουμπουλίνα», που με έγγραφό της προς το Υπουργείο της Αστυνομίας απορεί: «Σεβαστοί πατέρες του έθνους, διατί μία γυνή πατριώτις με τόσας και τόσας υπέρ της κοινής ελευθερίας μας θυσίας να αποκλείεται από την πολιτικήν κοινωνίαν, και να προφυλάκτεται εις έγκλειστον μέρος ως κατάδικος;».
Είναι η «πατριώτις Μαδώ Ν. Μαυρογένους» που απευθύνεται «προς το Σεβαστόν Βουλευτικόν Σώμα» ζητώντας να «εκστρατεύσει, όπου, και με όσους στρατιώτας νομίση αρκετούς» η διοίκηση, τονίζοντας ότι θα δεχτεί «την στρατοπεδείαν και της πλέον επικινδύνου θέσεως, και προς παραδειγματισμόν των επιλοίπων».
Ο πλούτος των τεκμηρίων από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) για την Ελληνική Επανάσταση είναι τόσο μεγάλος, ώστε ακόμη και οι συνήθως «βουβές» γυναίκες του Αγώνα –καμία δεν μας άφησε απομνημονεύματα– εδώ αποκτούν τη φωνή τους. Οσο για τους άντρες, τους πρωταγωνιστές αλλά κι εκείνους που η Ιστορία λησμόνησε τα ονόματά τους, βρίσκονται όλοι παρόντες. «Χάρις στον Γιάννη Βλαχογιάννη, τον άνθρωπο που πρωτοστάτησε στην ίδρυσή τους το 1914 δωρίζοντας την πολύτιμη συλλογή του, τα ΓΑΚ διαθέτουν σήμερα τη μεγαλύτερη σε όγκο παρακαταθήκη πρωτογενών πηγών για το 1821», αναφέρει η Αμαλία Παππά, αναπληρώτρια γενική διευθύντρια των Αρχείων του Κράτους, στον θαυμάσιο κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση «Τρέξε επάνω εις τα κύματα της φοβεράς θαλάσσης. 1821. Ο Αγώνας στη Θάλασσα».
Η ίδια ονομάζει την έκθεση «ναυαρχίδα» των δράσεων που σχεδιάστηκαν από τα Αρχεία στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης, και ο χαρακτηρισμός ταιριάζει απόλυτα στο περιεχόμενο. Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζεται αναδεικνύει τις συνθήκες της προετοιμασίας της Επανάστασης μέσα από κείμενα και προκηρύξεις, και πραγματεύεται την οργάνωση του στόλου και των ναυτικών επιχειρήσεων, τις συνθήκες ναυσιπλοΐας και τους ναυτικούς αποκλεισμούς, τους ναυτότοπους, τις προσωπικότητες, αλλά και τους αφανείς ήρωες που έδρασαν εκείνη την ταραγμένη περίοδο.
«Η Μπουμπουλίνα αποκλείει την Ναυπλίαν». Από το λεύκωμα «Πάνθεο Ηρώων του ’21», με σχεδιαστή τον Peter Von Hess και χαράκτη τον Η. Kohler. (Φωτ. ΓΑΚ – Κεντρική Υπηρεσία, Συλλογή Χαρακτικών)
Ενταγμένη στις επίσημες δράσεις της «Πρωτοβουλίας 1821-2021», η έκθεση υλοποιείται χάρις στην υποστήριξη και συνεργασία του Ιδρύματος Ευγενίδου. Μέσω της προβολής αρχειακών τεκμηρίων, μουσειακών κειμηλίων και ψηφιακών εφαρμογών, «αποσκοπούμε να αναδείξουμε τη συμβολή του εμπορικού και πολεμικού στόλου και τον ρόλο του στην επιτυχή έκβαση της Επανάστασης», εξηγεί ο Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης, πρόεδρος του Ιδρύματος Ευγενίδου, στο εισαγωγικό του κείμενο από την ίδια έκδοση. «Η επιλογή μας να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στον Αγώνα των Ελλήνων στη θάλασσα δεν είναι τυχαία, αφού το Ιδρυμα “οφείλει” την ύπαρξή του στη ναυτιλία και ως εκ τούτου συστηματικά υποστηρίζει τη ναυτική εκπαίδευση», διευκρινίζει.
Συνεπώς, μέσω ετούτης της έκθεσης στρέφουμε το βλέμμα στη θάλασσα. «Σε ένα πεδίο μέγιστης στρατηγικής σημασίας για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, καθοριστικό παράγοντα για την πορεία της Επανάστασης, σύνδεσμο μεταξύ των εξεγερμένων περιοχών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία», διευκρινίζει ο πρόεδρος της Εφορείας των ΓΑΚ, καθηγητής Ιστορίας Νίκος Α. Καραπιδάκης. Η συζήτηση μαζί του μας μεταφέρει στα χρόνια του Αγώνα, μέσα σε ένα Αιγαίο που φλέγεται. Εκεί όπου ταξιδεύουν με επιδεξιότητα καραβοκύρηδες, κουρσάροι, καπεταναίοι και ναύτες, έτοιμοι τη μια στιγμή να συγκρουστούν μεταξύ τους και την επομένη να μεγαλουργήσουν για χάρη της πατρίδας. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που σε ελάχιστο χρόνο μετέτρεψαν έναν ισχυρό εμπορικό στόλο, όπως ήταν ο ελληνικός των αρχών του 19ου αιώνα, σε αξιόμαχο πολεμικό προς έκπληξη των ξένων δυνάμεων.
– Από πού προέρχονταν οι ναυτικοί που μπήκαν στην Επανάσταση;
– Η πλειονότητα, από τα μεγάλα ναυτικά νησιά: Υδρα, Σπέτσες και Ψαρά. Αλλά οι ναυτότοποι ήταν πολύ περισσότεροι κι έδωσαν στον Αγώνα ναυτικούς και πλοία, όπως η Κάσος για παράδειγμα, και πολλά λιμάνια της χερσαίας Ελλάδας σαν την Κάρυστο, την Κυπαρισσία, το Λεωνίδιο. Συνολικά τα μάχιμα πληρώματα ήταν περίπου 25.000 με 30.000 άνθρωποι. Αλλά σε μια ιστορία του Ναυτικού πρέπει να υπολογίσουμε και τις δυνάμεις της ξηράς: εκείνους που έραβαν πανιά, που διόρθωναν πλοία, που εξασφάλιζαν τα ξάρτια, που είχαν αναλάβει την τροφοδοσία και τη φύλαξη των τροφίμων, την προετοιμασία των πολεμοφοδίων, την πυρίτιδα, την επισκευή των κανονιών, την αναγόμωση των βλημάτων.
– Αυτός ο ακμαίος εμπορικός στόλος σταμάτησε τις άλλες του δραστηριότητες στη διάρκεια του Αγώνα;
– Ουσιαστικά ναι, αλλά η ερώτηση μας φέρνει κοντά στο θέμα της πειρατείας. «Πειρατεία», «κούρσος» και «εμπόριο» ήταν έννοιες πολύ κοντινές στο Ναυτικό μέχρι τον 18ο αιώνα διεθνώς. Μια επίσημη ναυτική δύναμη, όπως η Αγγλία για παράδειγμα, μπορούσε να απασχολεί για τις δραστηριότητες εναντίον ξένων δυνάμεων πειρατικά πλοία. Υπήρχαν βέβαια και οι κουρσάροι, έμποροι που με μεγάλη ευκολία μετατρέπονταν σε πειρατές στην υπηρεσία μιας επίσημης δύναμης, ή σε κουρσάρους, δηλαδή σε καταδρομείς ληστές. Ο 18ος αιώνας ήταν αιώνας τακτοποίησης του Ναυτικού. Μπήκαν κανόνες, εισήχθη ένα είδος διεθνούς εμπορικού δικαίου.
«Ο Οικονόμος κηρύττει εν Υδρα την ελευθερίαν». Από το λεύκωμα «Πάνθεο Ηρώων του ’21», με σχεδιαστή τον Peter Von Hess και χαράκτη τον Η. Kohler. (Φωτ. ΓΑΚ – Κεντρική Υπηρεσία, Συλλογή Χαρακτικών)
Οσον αφορά τις ελληνικές δυνάμεις, πολλοί καπετάνιοι ήταν οιονεί κουρσάροι. Δηλαδή ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς τους ήταν ημιπαράνομο, αν και όχι πάντοτε βίαιο. Συνεπώς υπήρχε ένα θολό τοπίο. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, πολλοί Ελληνες καπετάνιοι –ίσως όχι από τα τρία μεγάλα ναυτικά νησιά– παράλληλα ή στα κενά των πολεμικών δραστηριοτήτων, επιδίδονταν σε κούρσους. Φυσικά τα πλοία που κουρσεύονταν ήταν κυρίως οθωμανικά, γαλλικά, αυστριακά, μαλτέζικα ή ιταλικά. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη διαμαρτυρία των ξένων δυνάμεων. Τα Ναυτικό Δικαστήριο, που συστάθηκε το 1825, καταδίκαζε ανάλογες περιπτώσεις, ενώ, μέχρι τη σύστασή του, οι Αρχές της Υδρας και των Σπετσών επέβαλλαν τιμωρίες στους καπετάνιους που επιδίδονταν σε τέτοιες ενέργειες.
– Ο στόλος βγήκε κατεστραμμένος από την Επανάσταση;
– Αυτό το θέμα δεν είναι ακόμη πολύ γνωστό. Σχετίζεται με το μεγάλο ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων που ζήτησαν οι αγωνιστές από το ελληνικό κράτος. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες, και οι πιο γνωστοί, έκαναν αιτήσεις αποζημίωσης για τη συμμετοχή τους, άλλοι μεγαλύτερες και άλλοι μικρότερες. Ετσι, ενώ ο πολεμικός έγινε πλέον κρατική υπόθεση, ο εμπορικός στόλος ξαναφτιάχτηκε σιγά σιγά. Δεν ξαναφτιάχτηκε όμως απαραίτητα από εκείνους που ήταν καραβοκύρηδες πριν από την Επανάσταση. Πολλοί από εκείνους ακολούθησαν μετά την ίδρυση του κράτους πολιτική καριέρα. Ή είχαν θησαυρίσει χρήματα τα οποία δεν θέλησαν να επενδύσουν στη ναυτιλία. Πάντως, η νέα εμπορική ναυτιλία που δημιουργήθηκε γύρω στο 1850-1860 ήταν εξίσου ισχυρή με την προεπαναστατική.
Ιστορικός χάρτης Υδρας και Σπετσών με χρονολόγιο γεγονότων της επαναστατικής περιόδου. Λειψία, 1887. (Φωτ. ΓΑΚ – Κεντρική Υπηρεσία, Μικρές Συλλογές Κ, Αρχείο Ιωάννη Πετρώφ)
– Ερευνώντας το αρχειακό σας υλικό για το 1821 υπό το πρίσμα του Αγώνα στη θάλασσα, οδηγηθήκατε σε κάποιες διαπιστώσεις;
– Στην ιστορική έρευνα, ό,τι νέο προκύπτει δεν είναι εντελώς ανεξάρτητο από τις γνώσεις που είχε κανείς έως τότε. Αυτό που διαπιστώσαμε, θα μου επιτραπεί να πω ότι είναι κάτι τυπικά ελληνικό. Μια βαθιά αντίφαση διέπει όλη αυτή την προσπάθεια: τη μια στιγμή έχουμε τρομερά κατορθώματα, την άλλη, όλα βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού. Υπάρχουν στιγμές που όλα λειτουργούν ρολόι και άλλες που τίποτα δεν πηγαίνει καλά. Υπάρχουν στιγμές που όλοι είναι ενθουσιασμένοι και θέλουν να συνεχίσουν τον Αγώνα, κι εκείνες που είναι όλοι έτοιμοι να τον παρατήσουν και να συνθηκολογήσουν. Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι βρίσκεσαι μπροστά σε απίστευτες δυσαρέσκειες μεταξύ των καπεταναίων, αλλά και των πληρωμάτων, κι άλλες που όλοι μονιασμένοι μοιράζονται στιγμές έξαρσης και ενθουσιασμού.
Πηγή: Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή
.jpg)
0 Σχόλια