Η συμβολή της τεχνολογίας των οχυρωματικών έργων στην επανάσταση του ΄21

Από τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου

Η επέτειος της 25^ης Μαρτίου ημέρας εθνικής παλιγγενεσίας για τον ελληνισμό έχει ανέκαθεν ιδιαίτερο συμβολισμό και διαποτίζεται από μηνύματα ομοψυχίας, αλληλεγγύης ,συλλογικού οράματος, εθνικής αυτοπεποίθησης, ανάτασης και αυτογνωσίας. Ως συνήθως κάποιοι θα βρεθούν να εξυμνήσουν αν δεν υπερβάλουν ενίοτε τις επιδόσεις στρατιωτικών , πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών της ιστορικής αυτής περιόδου. Με την αίσθηση ότι συμβάλλω στην ενίσχυση και την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης , θέλω να υπογραμμίσω σήμερα την σεμνή και ξεχασμένη συμμετοχή των μηχανικών αγωνιστών του μεγάλου ξεσηκωμού . Με όπλο το μυαλό και όχι μόνο, πολέμησαν τον τούρκο και άφησαν παρακαταθήκη (μισοξεχασμένη) για την μεγάλη σημασία και συμβολή της τεχνολογίας.

Θα επικεντρωθώ μόνο στο Μεσολόγγι , όπου (τον χειμώνα 1822), τα στοιχειώδη αμυντικά χωματουργικά –οχυρωματικά των ντόπιων είχαν αναχαιτίσει τον Ομέρ Βρυώνη αποδεικνύοντας την μέγιστη σημασία των οχυρώσεων. Έτσι αμέσως μετά ο Αλ. Μαυροκορδάτος αναθέτει την μελέτη, επίβλεψη, κατασκευή (με αυτεπιστασία) ενός τεχνικώς σύγχρονου τείχους στον Μιχαήλ Πέτρου Κοκκίνη, επιστήμονα μηχανικό με σπουδές στην Γαλλία, που δίδασκε το (1822) θετικές επιστήμες στην ανώτερη Ελληνική Σχολή του Βουκουρεστίου. Έφυγε από το Βουκουρέστι γιατί τον έτρωγε το σαράκι του Γένους και ήλθε να συμπαρασταθεί στον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Κατεβαίνει στην Ελλάδα (μετά από πολλά εμπόδια- Φεβρουάριο του 1823) και μέσα σε ένα μήνα τελειώνει την μελέτη και ξεκινά την κατασκευή του .. Όλες οι ορθολογικές θεωρίες της στρατιωτικής μηχανικής μπαίνουν στην υπηρεσία αυτού του μεγάλου έργου, ως προς την σύλληψη, τη χάραξη και τη σύνθεση των δομικών υλικών που χρησιμοποιούνται. Υπό συνθήκες φοβερά δύσκολες, ο Κοκκίνης (ο «Ιντζενιέρης» του Μεσολογγίου, Ιντζενιέρης= μηχανικός - αγγλικά: engineer- ) βιώνει την Μεγάλη Ώρα της ζωής του και αναδεικνύεται προσωπικότητα πολλαπλή: Εκτός από τη επιστήμη του δείχνει τις διευθυντικές του ικανότητες καθημερινά. Είναι οργανωτής ακούραστος εκδίδει «καθημερινάς προσταγάς», επιθεωρεί τα οικονομικά ως κέρβερος (η φτώχεια και ο πόλεμος προάγουν εις ρέμουλαν) , επιβλέπει τους εργάτες οργανωμένους σε εκατονταρχίες , δεκαρχίες (τις είχε αντιγράψει και η ΕΠΟΝ στην Εθνική Αντίσταση) , ‘’βομβαρδίζει’’ την Σεβαστή Διοίκηση με διπλωματικότατες αναφορές, τιμά τους φιλέλληνες (δωρητές κεφαλαίων όπως ο Byron κι ο Murray, αλλά και τους επιτόπου συνεργάτες όπως ο Βέλγος Botte). Είναι άτεγκτος με τους λουφαδόρους επιστάτες («το ιερόν έργον του γένους δεν γνωρίζει αρρώστιαν»), αλλά είναι και σκληρός με την ίδια του την οικογένεια, την φέρνει μαζί του στην Ελλάδα. Για όλα αυτά , παίρνει μισθό ένα γρόσι την ημέρα (συν ψωμί) - όσο ακριβώς με τους χτίστες του. Στις (14.05.1823) θα γράψει: «Η επανάστασις ημών θέλει γεννήσει όχι μόνον προτερήματα συνήθη, αλλά πνεύματα εξαίσια εις παν είδος επιστημών και τεχνών». Η ονοματοθεσία των προμαχώνων του τείχους του Μεσολογγίου έγινε απ' τον ίδιο τον Κόκκινη (τέκνο του Διαφωτισμού και του εταιρισμού της εποχής του), αλλά με τη συναίνεση του λαού της πόλης. Για κάθε τάπια (<τουρκ. tαbya> , προμαχώνας, ταμπούρι) λοιπόν του τείχους, διάλεξαν ονόματα σπουδαίων μαχητών της Ελευθερίας: Σαχτούρη, Μαυρομιχάλη, Μιαούλη, Μπότσαρη, Μακρή, Ρήγα, Κανάρη, Δρακούλη - αλλά και Κοραή και Ιγνατίου (πράγμα που είναι ισοδύναμο με εκείνο το «πρώτη ετόλμησεν η τάξις των ξενιτεμένων λογιωτάτων κι έμβασεν και τους αρματολούς εις τα αίματα», Κασομούλης). Εκείνο όμως που γοητεύει είναι η πληθώρα των ξένων αγωνιστών της Ελευθερίας που απαθανατίζονται πάνω στις τάπιες του Μεσολογγίου.

Του Βύρωνα, ( έδωσε τα χρήματά του , την παρουσία του και τη ζωή του).
Του Κοτσιούσκου: Εθνικού ήρωα της Πολωνίας! Εδώ τί λέτε;
Του Γουλιέλμου Τέλλου, του ήρωα της Ελβετίας.
Του Τοκελί, ούγγρου ελευθερωτή της Τρανσυλβανίας.
Του Φραγκλίνου, εταιριστή Διαφωτιστή και θεμελιωτή της αμερικανικής ανεξαρτησίας.
Του Νόρμαν, του γερμανού φιλέλληνα που τραυματίσθηκε στη μάχη του Πέτα.
Του Γουλιέλμου της Οράγγης, ελευθερωτή της Ολλανδίας.
Του Σέφιλντ (του άγγλου λόρδου που διέσωσε 70 φιλέλληνες καθώς έρχονταν στην Ελλάδα).
Του Σκεντέρμπεη, άκουσον -άκουσον, του Αλβανού ήρωα.

Σε όλα αυτά διακρίνει κανείς τον «λόγιο» δάκτυλο : Κάποια απ' αυτά τα ονόματα όμως, βρίσκονταν στα στόματα όλων των κατοίκων, γιατί οι μνήμες της συμβολής των ήσαν πρόσφατες. (Μην κοιτάς πόσο μπαταχτσήδες είμαστε 'μείς σήμερα και τους ξεχάσαμε).

Σε λίγο οι προμαχώνες θα βαφτούν με το αίμα της Εξόδου , «όλα τα αίματα της λευτεριάς στο ίδιο ρυάκι της Παράδεισως κυλάνε»,ο Κόκκινης θα χάσει την ζωή του .Είχε προλάβει όμως να παραδώσει την τελευταία τεχνολογική του προσφορά στο Μεσολόγγι: Την νύχτα έστησε μια ξύλινη γέφυρα² με «άντωση»-που διακρίνεται στον πίνακα του Θ.Βρυζάκη- για περάσουν οι Μεσολογγίτες πάνω από την εξωτερική τάφρο του Φρουρίου. Κρατήσαμε, συντηρήσαμε, αναδείξαμε άραγε εκείνο μοναδικό τεχνικό αρχιτεκτονικό και μνημείο; ή έγινε λεία των καταπατητών και βορά του ενδημικού νεοπλουτισμού;

Σημειώσεις 1. Ο απελευθερωτικός άνεμος των θετικών επιστημών έπνεε ήδη παντού στις ελληνίδες χώρες, απ' τον καιρό του Ρήγα τουλάχιστον. Η λόγια παράδοση έκανε τη δουλειά της κι οι επιστήμες τη δική τους. Μόνο που στη συνέχεια άλλαξε η διαδρομή - κι ο λογιοτατισμός μας έπνιξε...

2. Δείτε την στον πυκνό ζωγραφικό πίνακα του ( Θηβαίου μεγάλου ζωγράφου της Επανάστασης ) Θεόδωρου Βρυζάκη («Η Έξοδος»), όπως αναπαράγεται και στον τόμο «Πρώτοι Έλληνες Τεχνικοί της Περιόδου της Απελευθέρωσης» (ΤΕΕ 1976 απ' τον οποίο και σταχυολόγησα τα δεδομένα αυτής της επιφυλλίδας).Ο δήμος Θηβαίων τιμώντας τόσο το κοσμοϊστορικό γεγονός της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας, όσο και το εξέχον τέκνο της Θηβαϊκής γης Θ.Βρυζάκη, να αναζητήσει οπουδήποτε (εντός ή εκτός Ελλάδος) την χορήγηση πιστών αντίγραφων των ζωγραφικών του πινάκων