17 Απριλίου 1944-Η δολοφονία του συνταγματάρχη Δημήτριου Ψαρρού στο Κλήμα Δωρίδος

Το όνομα του οποίου φέρει το Στρατόπεδο Θήβας (ΚΕΠΒ)

Ο Δημήτριος Ψαρρός, Υποστράτηγος του Ελληνικού στρατού, γεννήθηκε το 1893 στο Χρυσό Παρνασσίδας και δολοφονήθηκε αιχμάλωτος, ύστερα από ολοήμερη μάχη, από αντάρτες του Άρη Βελουχιώτη [αντάρτικο ψευδώνυμο του Θανάση Κλάρα] στις 17 Απριλίου 1944 ανήμερα του Πάσχα, στο Κλήμα Δωρίδας. Το 1925 παντρεύτηκε τη Νίκη Ψαρρού.

Τελείωσε το γυμνάσιο στην Άμφισσα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου. Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1912-13 κατατάχτηκε εθελοντικά στο στρατό. Έλαβε επίσης μέρος στο Μακεδονικό μέτωπο στη διάρκεια του Α΄Παγκοσμίου πολέμου και διακρίθηκε για τον ηρωισμό του.

Από τη Σχολή Ευελπίδων βγήκε ως ανθυπολοχαγός πυροβολικού το 1916 και ως Βενιζελικός στις πολιτικές του απόψεις, πήρε μέρος στο Στρατό Εθνικής Άμυνας Θεσσαλονίκης, το 1917 έγινε υπολοχαγός και το 1919 ως λοχαγός πήρε μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας όπου τραυματίστηκε. Μετά την ανάρρωσή του το 1920 πήγε στο Παρίσι για ανώτερες σπουδές, από όπου επέστρεψε το 1921 και πήρε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του μικρασιατικού μετώπου.

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή υπηρέτησε ως επιμελητής στη Στρατιά Έβρου και στη συνέχεια ως καθηγητής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου, ως οργανωτής του Υπουργείου Αεροπορίας και ως Επιτελάρχης Μεραρχίας.

Το 1924 προήχθη στο βαθμό του Ταγματάρχη και το 1931 έγινε αντισυνταγματάρχης. Πήρε μέρος στο κίνημα του 1935 και αποτάχθηκε μετά την αποτυχία του. Ασχολήθηκε στη συνέχεια με ιδιωτικές επιχειρήσεις στη Βόρειο Ελλάδα.

Με την έναρξη του πολέμου του 1940 υποβάλλει αιτήσεις να επανέλθει στο Στράτευμα, οι οποίες απορρίπτονται.

Δημιούργησε στη Χαλκιδική τον Ιούνιο του 1941 τους πρώτους επαναστατικούς πυρήνες, με σκοπό να συγκροτηθούν ανταρτικές ομάδες στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και στη Θράκη. Ίδρυσε την οργάνωση «Ελευθερία» και δημιούργησε ανταρτικές ομάδες στην Κεντρική Μακεδονία, στις περιοχές Νιγρίτας, Λαχανά, Καλοκάστρου, όμως η παρουσία του προδόθηκε στις κατοχικές αρχές και μεταμφιεσμένος σε Ιερωμένο επέστρεψε στην Αθήνα.

Το όνομά του περιλαμβάνεται μεταξύ των 244 σημαντικών ιστορικών προσωπικοτήτων στον κατάλογο των Μασόνων [1] τον οποίο δημοσιοποίησε στις 19 Μαρτίου 2006 η Μεγάλη Στοά της Ελλάδος.

Ε.Κ.Κ.Α

Τον Οκτώβριο του 1941 ίδρυσε την «Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση-ΕΚΚΑ», με Διοικητικό Συμβούλιο τους

Δημήτριο Ψαρρό, πρόεδρο και στρατιωτικό αρχηγό,

Γεώργιο Καρτάλη που θα χάρασσε την εθνική και πολιτική γραμμή,

Δημήτριο Καραχρήστο, Συνταγματάρχη για σύνδεσμο με τους αξιωματικούς

Δημήτριο Γεωργαντά, Συνταγματάρχη, για τα οικονομικά,

Αλέξανδρο Κωστόπουλο, στρατιωτικό ιατρό, Μέλος,

Απόστολο Καψαλόπουλο Δικηγόρο, Μέλος,

Δημήτριο Κατάβολο, Δικηγόρο, Μέλος,

Δημήτριο Μανωλέτο, υπάλληλο του Γενικού Λογιστηρίου, Μέλος.

Η αποστολή της οργανώσεως ήταν εθνικοαπελευθερωτική, όσο διαρκούσε η κατοχή και μετά την απελευθέρωση, κοινωνικομεταρρυθμιστική. Το πολιτικό πρόγραμμα της, υπάρχει δημοσιευμένο στην εφημερίδα της οργανώσεως «ΆΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ».

Ο Ψαρρός επέλεξε το ψευδώνυμο «Άρχος» σαν οτρατιωτικός Αρχηγός της ΕΚΚΑ, και παράλληλα τοποθετείται ως στρατιωτικός συναρχηγός του, ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού Ευριπίδης Μπακιρτζής, γνωστός σαν «Κόκκινος Συνταγματάρχης».

Οι συνεργάτες του Ψαρρού, Αθανάσιος Κούτρας, Γεώργιος Καϊμάρας και Γεώργιος Ντούρος στις αρχές του 1942 συγκρότησαν την «ένοπλη ομάδα της Γκιώνας» με τους Αθανάσιο Μαμαρέλη ως αρχηγό, Ευθύμιο Διαβολή, Ευστάθιο Παλιβίδα, Νικόλαο Κοκόρη, Χρήστο Βαρβάτο, Λουκά Καϊμάρα, Νικόλαο Κυριαζή, Ιωάννη Γκιούλο και Ευθύμιο Κανιό.

Την 25 Μαρτίου 1943, ο Ψαρρός με τον έφεδρο Υπoλοχαγό Ανδρέα Μήταλα έφτασε στην περιοχή της Άμφισσας και στις 28 Μαρτίου 1943 συγκρότησε ομάδα 50 ανδρών.

Η τελετή Ορκομωσίας των ανταρτών έγινε στις 20 Απριλίου 1943 στην τοποθεσία Λυκοχορός Βουνιχώρας και εξοπλίστηκαν 5 Λόχοι. Το σύνταγμα 5/42 [απόδοση τιμής στο «5/42 Σύνταγμα Ευζώνων», το οποίο διακρίθηκε στη Μικρά Ασία και στην Εποποιία της Αλβανίας] αποτέλεσαν 5 λόχοι με διοικητή τον Δημήτριο Ψαρρό, υποδιοικητή τον Ταγματάρχη Κωνσταντίνο Λαγγουράνη και διοικητές λόχων

1ος Λόχος υπό τον Λοχαγό Κούτρα,

2ος λόχος υπό τον Υπολοχαγό Καϊμάρα,

3ος Λόχος υπό τον Υπολοχαγό Ντούρο,

4ος Λόχος υπό τον Υπολοχαγό Καραδήμα και

5ος Λόχος υπό τους Ανδ.Μήταλα και Παπαριστείδη.

1η διάλυση του 5/42

Στις 11 Μαΐου το σύνταγμα αριθμούσε 210 άνδρες και στις 13 Μαΐου στο χωριό Στρώμνη, όπου ήταν το στρατηγείο του, περικυκλώθηκε από 800 αντάρτες με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος απαίτησε από τον Ψαρρό τη διάλυση του εντός 3 ωρών, ο οποίος καλεί τους αξιωματικούς του να πειθαρχήσουν και να αυτοδιαλύσουν το σύνταγμα. Παράλληλα ζητά από τον Άρη Βελουχιώτη να επιστρέψουν οι άντρες του, ελεύθεροι στα χωριά τους.

Τ πρωί της 14ης Μαΐου 1943, ο Άρης το αποδέχεται και του ζητά να υπογράψει δήλωση, ότι «αν δεν προσχωρήση εις τον ΕΛΑΣ δεν πρόκειται να αναμιχθή εκ νέου εις τον απελευθερωτικόν αγώνα» και επειδή αρνείται, οδηγείται αιχμάλωτος στο Μαυρολιθάρι μαζί με τον Ταγματάρχη Λαγγουράνη, όμως με την παρέμβαση του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής αφέθηκαν ελεύθεροι.

Την 29η Μαϊου 1943 διαβιβάσθηκε στον Ψαρρό η απόφαση περί ανασυγκροτήσεως του συντάγματος και το δε Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ εξέδωσε [την υπ' αριθ. 9 28 Μαΐου 1943], διαταγή, με την οποία διετάχθησαν οι οργανώσεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να μην φέρουν εμπόδια στη λειτουργία του.

2η διάλυση του 5/42

Στις 22 Ιουνίου 1943 δύναμη του ΕΛΑΣ αποτελούμενη από 800 άνδρες συγκεντρώθηκε στο χωριό Λευκαδίτι. Στη διάθεσή της είχε βαρύ οπλισμό και επικεφαλής της ήταν ο Λοχαγός Φώτης Βερμαίος [ψευδώνυμο του Φοίβου Γρηγοριάδη], ο οποίος έστειλε το μήνυμα "Έχωμεν Διαταγή του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ να σας διαλύσωμεν αν δεν παραδοθήτε αμέσως".

Στις 23 Ιουνίου 1943 τα τμήματα του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν και η μάχη κράτησε όλη τη μέρα. Στο τέλος της, η δύναμη του συντάγματος μέτραγε απώλειες τριών νεκρών και πέντε τραυματιών και ο Ψαρρός προκειμένου να αποφύγει την άσκοπη αιματοχυσία αποφάσισε την εκ νέου αυτοδιάλυση του συντάγματός του.

Με κοινή συμφωνία της Ε.Κ.Κ.Α. των Άγγλων και του ΕΛΑΣ, αποφασίστηκε στις 31 Ιουλίου 1943 η υπογραφή συμφωνητικού συνεργασίας και ο Ψαρρός αναγνωρίστηκε Αρχηγός της Ρούμελης από τους αντιπροσώπους του ΕΛΑΣ και στην ουσία την ημέρα αυτή πραγματοποιήθηκε η 3η ανασύσταση του 5/42 συντάγματος Ευζώνων.

Οριστική διάλυση του 5/42

Από τις 31 Ιουλίου 1943 και μετέπειτα το σύνταγμα πήρε μέρος στις μάχες

του Λιδωρικίου, εναντίον των Ιταλογερμανών στις 12 και 13 Σεπτεμβρίου 1943,

της Σκαλούλας στις 14 Σεπτεμβρίου,

του Αναθέματος στις 15 Σεπτεμβρίου,

του Τσακαλορέματος στις 17 Σεπτεμβρίου,

στην επαρχιακή οδό Γραβιάς-Αμφίσσας στις 11 Ιανουαρίου 1944.

Πλησιάζοντας στις πρώτες ημέρες του Μαρτίου 1944 άρχισαν να κλιμακώνονται εκ νέου οι ενέργειες του ΕΛΑΣ κατά των μονάδων του Συντάγματος και παρ' όλη την προσπάθεια ώστε να βρεθεί λύση. Στην κατεύθυνση αυτή πραγματοποιήθηκαν οι Συνδιασκέψεις στο Μυρόφυλλο και την Πλάκα από τις 15 Φεβρουαρίου 1944 έως 28 Φεβρουαρίου 1944. Όμως ήταν πλέον φανερή η διάθεση των δυνάμεων του Άρη Βελουχιώτη να καταλήξουν στην οριστική εκκαθάριση των δυνάμεων Ψαρρού.

Διακήρυξη Ψαρρού

Το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα, στις 16 Απριλίου 1944, Ψαρρός, αναχώρησε από τη Σκάλα Καραϊσκου και έφθασε στο Κλήμα Δωρίδος, από όπου απέστειλε την παρακάτω διακήρυξη

ΕΘΝ. ΑΝΤΑΡΤΙΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ 

'5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΥΖΩΝΩΝ 

'Άριθ. 634

Πρός Τήν ΕΚΚΑ (διά της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ)

'Όπου Δι' εγγράφων της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ αποδίδεται εις το, Σύνταγμα, και την οργάνωσιν κατηγορία δια φόνους και βιαιοπραγίας κατά πολιτών και ανταρτών δια λεηλασίας και εκβιασμούς, ότι έλαβε εχθρικήν στάσιν απέναντι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣκλπ.

Πάντα ταύτα αποτελούν αμαρτωλή πρόφασιν, καθ' όσον η απωτέρα βλέψις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ είναι να διαλύσει το Σύνταγμα, ούτως ώστε να είναι μόνον κύριον της καταστάσεως δια να επιβάλει τάς απόψεις του.

Προς τούτο η όλη κατά του Συν/ματος επίθεσις είχε προπαρασκευασθη και μελετηθη ευθύς μετά την αποτυχίαν των διαπραγματεύσεων της Πλάκας και με τάς αvωτέρω και αλλας συκοφαντίας ηθέλησε το ΕΑΜ και ΕΛΑΣ να δώση ηθικόν έρεισμα εις την απρόκλητον ταύτη επίθεσιν και επί τη βάσει των δικαιολογητικων τούτων ηθέλησε να παραδώσωμεν τον όπλισμόν και τα πυρομαχικά και να παραδοθούν οι αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 ως αιχμάλωτοι εις τα τμήματα του ΕΛΑΣ.

Ή απόφασις του Συντάγματος να αποδυθη εις τον αμυντικόν τούτον αγώνα, τον όποιον του επέβαλε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αποτελεί εκδήλωσιν της πλέον εντόνου διαμαρτυρίας του ενώπιον της Ιστορίας και του Έλληνικου λαού δια πάσας τάς κατηγορίας περί προδοτικών πράξεων και εκφυγής μας εκ του πνεύματος του απελευθερωτικού αγώνος.

Κατόπιν όλων τούτων δια την διατήρησιν της τιμής των όπλων και δια το ακηλίδωτον του παρελθόντος της οργανώσεως και του Συν/ματος είναι αποφασισμένον μετά λύπης του δια το χυνόμενον αδελφικό αίμα το Σύν/μα να αγωνισθεί δι' όλων του των μέσων κατά της ούτω εξυφανθείσης υπό του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ εναντίον του επιθέσεως.

Σ.Δ τη Ι6 Απριλίου Ι944

Ό Δ/τής του 5/42 Συν/τος Ευζώνων

Δημήτριος Ψαρρός

Η επίθεση του ΕΛΑΣ

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αποφάσισαν να επιτεθούν στις 2 μετά τα μεσάνυχτα της 16 προς 17 Απριλίου, την νύκτα του Πάσχα προς τη Δευτέρα της Διακαινησίμου και στις 2:45, έγιναν αντιληπτοί από τις σκοπιές του 4ου λόχου. Μετά από ολονύκτια μάχη, οι δυνάμεις του 5/42 αποδεκατίστηκαν και σκόρπισαν και έτσι στις 8:30 το πρωί ο Δεδούσης με 35 περίπου αντάρτες, έφτασε στη Σκάλα Καραΐσκου, όπου συνάντησε τον Ψαρρό, αποφασισμένο να παραδοθεί.

Η δολοφονία του

Στη Σκάλα Καραϊσκου, ο Ψαρρός συνελήφθη από ομάδα ΕΛΑΣιτών μαυροσκούφηδων και οδηγείτο προς το Κλήμα και στη συνέχεια στη Διοίκηση της Ταξιαρχίας, στον Άγιο Ηλία. Στο δρόμο συνάντησαν το Ζούλα, Διοικητή του 36 Συντάγματος του ΕΛΑΣ, ο οποίος μόλις τον αντίκρισε διέταξε την εκτέλεσή του, με ριπές που τον βρήκαν στο μέτωπο και το στήθος. Στη συνέχεια φόρτωσαν το πτώμα του και το μετέφεραν στο Κλήμα.

Το 1945 μετά τη δολοφονία του, προήχθη τιμητικά σε Συνταγματάρχη και Υποστράτηγο.