Βόλτα με θέα τα μνημεία

Μια ανάσα από το «ποτάμι», μεταξύ Λένορμαν και λεωφόρου Αθηνών, στο ύψος του νέου Χρηματιστηρίου, πίσω από ένα τείχος γυάλινων κτιρίων πολυεθνικών και εν μέσω ταπεινών βιοτεχνιών, άχαρων πολυκατοικιών, χωματόδρομων και χαλασμάτων, κρύβεται μια όαση: ένα κατακερματισμένο πάρκο 130 στρεμμάτων, μοναδικό αποκούμπι δροσιάς για τους κατοίκους της περιοχής αλλά και νυχτερινό καταφύγιο για απόκληρους, ναρκομανείς και αστέγους, μ' ένα γηπεδάκι ποδοσφαίρου στην άκρη του και μια λιλιπούτεια παιδική χαρά, υπό τη φροντίδα του Δήμου Αθηναίων...

Βρισκόμαστε στην καρδιά της Ακαδημίας Πλάτωνος, περιοχής ταυτισμένης με την φιλοσοφική σχολή που ίδρυσε ο Πλάτων πριν από 2.500 χρόνια, με διάσπαρτα πάνω της τα σημάδια ενός από τα τρία σημαντικότερα Γυμνάσια της αρχαίας Αθήνας, αλλά δίχως ίχνος ενημερωτικής πινακίδας για τους ανυποψίαστους περαστικούς.

Τόπος με τεράστια συμβολική σημασία, αλλά παραγκωνισμένος μέχρι πρότινος από άλλες προτεραιότητες του υπουργείου Πολιτισμού, η Ακαδημία Πλάτωνος συνδέθηκε με μια από τις λίγες χαρμόσυνες ειδήσεις του περασμένου Αυγούστου. Σύμφωνα με τις εξαγγελίες του ΥΠΠΟ, Το αρχαιολογικός χώρος θα σηματοδοτηθεί, θα περιφραχτεί και θ' αναδιαμορφωθεί ελευθερώνοντας τέσσερα ακόμη στρέμματα για το πάρκο, με απώτερο στόχο να καταστεί πόλος τουριστικής έλξης, ενισχυμένος κάποια στιγμή κι από ένα μουσείο αφιερωμένο στην Αθήνα την ίδια. Ολοι για την Ακαδημία Πλάτωνος τον ρωτάνε στα επαγγελματικά του ταξίδια, δήλωσε ο Παύλος Γερουλάνος, κι απορούν για το ότι αφήνουμε ανεκμετάλλευτη μια κληρονομιά που, στα χέρια άλλων, θα «έδινε πολλά λεφτά»...

Το ίδιο θα μπορούσαν να ισχυριστούν οι συνομιλητές του και για το Λύκειο του Αριστοτέλη, τα κατάλοιπα του οποίου εντοπίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1990 από την Εφη Λυγκούρη σε οικόπεδο της οδού Ρηγίλλης, παραμένοντας έκτοτε για μεγάλο διάστημα στο έλεος της φθοράς. Να όμως που κάτι άρχισε να κινείται, και μάλιστα σε μια περίοδο όπου τα οικονομικά προβλήματα της χώρας εξακολουθούν να επιδεινώνονται. Αν μη τι άλλο, μέσα σε τρία χρόνια, η πρωτεύουσα θα έχει αποκτήσει δύο νέους πνεύμονες πρασίνου: έναν στο κέντρο της, χάρη στην ενοποίηση του κήπου του Βυζαντινού Μουσείου μ' εκείνον που θα διαμορφωθεί στη θέση του Λυκείου, κι έναν στην περιφέρειά της, σ' ένα από τα πιο παραμελημένα προάστιά της. Ηδη στην Ακαδημία Πλάτωνος, οι μπουλτόζες είναι έτοιμες να πιάσουν δουλειά.

Δράκοντος και Ιφιγενείας γωνία, έξω από τις αποθήκες του ΥΠΠΟΤ όπου από το 2008 συντηρούνται και φυλάσσονται εκατοντάδες ανασκαφικά ευρήματα μέχρι να βρουν τη θέση τους στο μελλοντικό μουσείο της Αθήνας, μας υποδέχεται ο αρχαιολόγος Κώστας Σαρρής. «Με το που ανακοινώθηκαν τα έργα, έσπασαν τα τηλέφωνα!» λέει. «Πέρα όμως από το ενδιαφέρον των ξένων μελετητών, έκδηλη είναι και η ανακούφιση των κατοίκων. Δεν πρόκειται να στερηθούν το πάρκο. Η πρόσβασή τους σ' αυτό θα συνεχίσει να είναι ελεύθερη, μόνο το βράδυ θα κλείνουν οι πύλες. Κι έχουν αντιληφθεί ότι, με την ανάδειξη των αρχαίων, θ' αναδειχθεί ταυτόχρονα κι ολόκληρη η περιοχή».

Οπως εξηγεί ο Κ. Σαρρής, η Δράκοντος και η προέκτασή της, η Κρατύλου, που τέμνουν σήμερα το πάρκο, θα καταργηθούν. Η κυκλοφορία των τροχοφόρων θα εξασφαλιστεί μ' έναν άνετο περιμετρικό δακτύλιο, αφού πρώτα διευθετηθεί η μεταφορά προς τον Ελαιώνα του γειτονικού σταθμού των ΚΤΕΛ. Το υπουργείο Υποδομών έχει παγώσει για έναν χρόνο τις οικοδομικές άδειες και αναμένεται νόμος που θα προσδιορίζει τις ζώνες δόμησης και το ύψος των κτιρίων που θ' ανεγείρονται εφεξής. Κάποιες ερειπωμένες αποθήκες του ΥΠΠΟΤ θα γκρεμιστούν σύντομα και στη θέση τους θα στηθεί ένα μικρό κιόσκι, που δεν αποκλείεται να στεγάσει αργότερα μια σειρά από μαρμάρινες σαρκοφάγους της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής.

Οι μελέτες προβλέπουν επίσης τη δημιουργία ενός φυλακίου κι ενός WC, και εννοείται ότι σε όλη την έκταση του πάρκου θα χαραχθούν αρχαιολογικές διαδρομές ανάμεσα στα ορατά ή τα καταχωνιασμένα του μνημεία -το Περιστύλιο, την Παλαίστρα του Γυμνασίου, αλλά και την «Ιερά κατοικία», το σπίτι του Ακάδημου, πρώτου κατοίκου της περιοχής- με όλες τις απαιτούμενες πινακίδες για μια ουσιαστική ενημέρωση των επισκεπτών. Και να σκεφτεί κανείς ότι μέχρι πρόσφατα, δίπλα ακριβώς στην Παλαίστρα, λειτουργούσε ένα παντορροϊκός αγωγός που κάθε λίγο και λιγάκι βούλωνε ή έσπαγε, πλημμυρίζοντας τον αρχαιολογικό χώρο με ακαθαρσίες...

Μας το εκμυστηρεύεται η επικεφαλής της Γ' Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευσταθία Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη, εμφανώς ανακουφισμένη από την παύση λειτουργίας του αγωγού, και πεπεισμένη ότι «αν υπάρχει όραμα, με τις κατάλληλες ενέργειες, ακόμα και υποβαθμισμένοι χώροι μπορεί ν' αποκτήσουν μιαν άλλη εικόνα και να γίνουν χώροι αναψυχής, με την πρωταρχική σημασία της λέξης. Ηρθε ο καιρός για την καρδιά της Αθήνας να χτυπήσει και λίγο δυτικότερα!». Οπως άλλωστε επισημαίνει η ίδια, χάρη στις απαλλοτριώσεις που έκαναν οι υπηρεσίες των υπουργείων Πολιτισμού και Υποδομών τα τελευταία τριάντα χρόνια δημιουργήθηκε το πάρκο, που στη συνέχεια παραχωρήθηκε στον Δήμο Αθηναίων για δενδροφύτευση και συντήρηση.

Ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα των εργασιών; «Εως το τέλος της χρονιάς η περίφραξη και η τοποθέτηση των πινακίδων θα έχουν ολοκληρωθεί. Η απόδοση των τεσσάρων επιπλέον στρεμμάτων πρασίνου και η μεταφορά των αρχαιολογικών αποθηκών, ως έργα χρηματοδοτούμενα από το ΕΣΠΑ θ' απαιτήσουν μια τριετία. Ο καθαρισμός ωστόσο για την ανάδειξη της Παλαίστρας έχει ξεκινήσει. Και το συνολικό κόστος για τα παραπάνω δεν ξεπερνά το ένα εκατομμύριο ευρώ». Στη διάθεση όμως της Γ' Εφορείας βρίσκονται ακόμη δύο εκατομμύρια, παραχωρημένα από τη Νομαρχία, που της επιτρέπουν να βάλει μπροστά και το σχέδιο της δημιουργίας του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών -εκεί όπου υπάρχει σήμερα το γηπεδάκι ποδοσφαίρου- προκηρύσσοντας ώς τον Δεκέμβριο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό.

«Η Αθήνα είναι από τις ελάχιστες πόλεις της Ελλάδας που δεν έχει δικό της μουσείο», λέει η κ. Μπαζιωτοπούλου. «Κάνουν λάθος όσοι θεωρούν ότι αυτόν τον ρόλο επιτελεί το Εθνικό Αρχαιολογικό, δεδομένου ότι τα εκθέματά του προέρχονται από κάθε γωνιά της χώρας. Δεν πρόκειται για κάτι ιδιαίτερα μεγαλεπήβολο, ένα χαμηλό "πράσινο" κτίριο φιλοδοξούμε ν' αποκτήσουμε, μικρότερο των 20.000 τ.μ., ώστε να στεγάσουμε ό,τι τεκμήρια διαθέτουμε για την ιστορία της πόλης διαχρονικά. Κι όταν πραγματοποιηθεί ο διαγωνισμός, θ' ακολουθήσει η απαιτούμενη μελέτη για την ένταξη του έργου σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης».

Εν τω μεταξύ, σε συνεργασία με την εταιρεία Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων, η Γ' Εφορεία σχεδιάζει την ενοποίηση της Ακαδημίας Πλάτωνος με τον Κεραμεικό. «Ουσιαστικά», συνεχίζει η Ε. Μπαζιωτοπούλου, «προσπαθούμε μέσα σ' ένα πολύ υποβαθμισμένο και πυκνοκατοικημένο κομμάτι της πόλης να σημάνουμε τον Αρχαίο Δρόμο, που ταυτίζεται περίπου με τις οδούς Πλάτωνος και Πλαταιών. Να γκρεμίσουμε δεν γίνεται. Μη φανταστείτε κάποιον πεζόδρομο σαν της Αρεοπαγίτου... Με την κατάλληλη σήμανση, εντούτοις, δίνουμε ένα κίνητρο στους πολίτες να οδοιπορήσουν πάνω σ' αυτόν τον άξονα, έχοντας συνείδηση πού πατούν».

Η ίδια Εφορεία είναι αρμόδια και για τα έργα στο Λύκειο του Αριστοτέλη. Το «εύρημα του αιώνα», όπως είχε χαρακτηριστεί από τα διεθνή ΜΜΕ, αποκαλυπτικό και για την τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας, υποτίθεται ότι θα προστατευόταν από μια λεπτή μεταλλική κατασκευή ανθεκτική στους σεισμούς: ένα είδος αιωρούμενης ομπρέλας εννέα μέτρων, θεμελιωμένη επί της Ρηγίλλης, δίχως ενδιάμεσα υποστυλώματα, αποτελούμενη από έξι τόξα καλυμμένα εσωτερικά με ξύλο και εξωτερικά με φύλλα οξειδωμένου χαλκού.

Το περίφημο αυτό στέγαστρο, για το οποίο χύθηκε άφθονο μελάνι τα τελευταία χρόνια και για την υλοποίηση του οποίου είχε δοθεί το 2009 μια πολυδιαφημισμένη χορηγία από τον ΟΠΑΠ, από «μερακλίδικο» που χαρακτηριζόταν κάποτε, έφτασε να θεωρείται «φαραωνικό». Προφανώς η κρίση έπαιξε κι εδώ τον ρόλο της. Εξ ου και η απόφαση να επιμεριστούν τα 4,5 εκατ. ευρώ της χορηγίας σε τρία έργα: την ανάδειξη των καταλοίπων του Λυκείου, την ενοποίηση του τελευταίου με τον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου και την αναστήλωση του Μεγάρου της Πλακεντίας.

Πάει το στέγαστρο λοιπόν. «Αν' αυτού, ετοιμάζουμε μια πολύ προσεκτική, ήπια και αισθητικά άρτια ανάδειξη του χώρου» λέει η Ε. Μπαζιωτοπούλου, δείχνοντάς μας τις μακέτες που έχουν ετοιμάσει οι αρχιτέκτονες Δ. Κουκουλάρης και Δ. Κουτσογιάννης. Σύμφωνα με τη μελέτη των παραπάνω, τα πλέον ευπαθή αρχαία θα προστατεύονται από τρία διακριτικά γυάλινα στέγαστρα, που δεν θα ξεπερνούν σε ύψος το ένα μέτρο. Η επίστρωση δε των καταλοίπων θα γίνει με συμπυκνωμένο χώμα τριών διαφορετικών αποχρώσεων, ώστε να είναι ευδιάκριτοι στους περαστικούς: οι εσωτερικοί χώροι της παλαίστρας θα καλυφθούν με σκούρο χώμα, ο ημιυπαίθριος χώρος του περιστυλίου με πιο ανοιχτόχρωμο και το αίθριο με ακόμη πιο φωτεινό.

Και εδώ θα χαραχτούν διαδρομές με την απαιτούμενη σήμανση, ενώ τρεις επιμήκεις κερκίδες ανάμεσα στ' αρχαία και το φυλάκιο που θα υψωθεί στην είσοδο, επί της Βασιλίσσης Σοφίας, θα λειτουργούν ως καθιστικό, τόσο για εκείνους που θα ξεναγούνται στο χώρο όσο και για το κοινό των διαλέξεων ή των κονσέρτων που θα διοργανώνονται σ' αυτόν. Το φυλάκιο θα είναι ένα ορθογώνιο κτίσμα 40 τ.μ., «προάγγελος» πληροφοριών για τον Αριστοτέλη και τη φιλοσοφία του μέσω έντυπων φυλλαδίων αλλά και σύγχρονων πολυμέσων, ενώ σχεδιάζεται και η δημιουργία «μιας μικρής, υποτυπώδους, δανειστικής βιβλιοθήκης» στη διάθεση των περιηγητών.

Σύμφωνα με την Ευ. Μπαζιωτοπούλου, «αυτή την περίοδο εκπονείται και η φυτοτεχνική μελέτη για την ανασύνθεση ενός επίσης ήπιου τοπίου, αποκλειστικά με φυτά της αρχαιότητας - δάφνες, ελιές, βότανα, μυρωδικά, μυρτιές...». Ο προϋπολογισμός των επεμβάσεων «μόλις που ξεπερνά το ένα εκατομμύριο ευρώ», τονίζει, «κι ώς τις αρχές του 2013 το έργο θα έχει παραδοθεί». Από πού αντλεί άραγε την αισιοδοξία της ότι τόσοι διαφορετικοί φορείς θα συνεργάζονται αρμονικά ώς τότε; Λίγες φορές αναγγέλθηκαν σχέδια που παραπέμφθηκαν έπειτα στις καλένδες; «Εμείς οι αρχαιολόγοι», απαντά, «έχουμε μάθει ν' αγωνιζόμαστε από τη στιγμή που μπαίνουμε στη σχολή. Κι όσο στενάχωρη κι αν είναι η περίοδος που διανύουμε, μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε και τούτο: Η εποχή των ατόμων πέρασε, μόνο με τη συλλογική δουλειά θα σωθούμε».