Η Ογχηστός, έδρα της ομώνυμης Αμφικτιονίας και πολιτικοθρησκευτικό κέντρο της Βοιωτικής Ομοσπονδίας, είχε κατοικηθεί διαχρονικά από τους προϊστορικούς χρόνους. Το 338 π.Χ. η Ογχηστός έγινε πρωτεύουσα της Ομοσπονδίας των Βοιωτών και ο Ομοσπονδιακός Άρχων αναφέρεται στις πηγές ως ο ‘Αρχων της Ογχηστού’. Η αρχαία πόλη και ο ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού εντοπίζονται στη νοτιοανατολική περιοχή της λίμνης Κωπαϊδας, όπου υπάρχει ένα χαμηλό ύβωμα ανάμεσα στη πεδιάδα της Θήβας και τη Λειβαδιά, από όπου περνούσαν οι θρησκευτικές πομπές προς τους Δελφούς. Όσον αφορά το μέγεθός της πόλης, αυτή έχει θεωρηθεί συγκρίσιμη με τους Δελφούς, τη Δωδώνη, τα Ίσθμια, τη Νεμέα και ίσως και την Ολυμπία.
Ουσιαστικά πρόκειται για δύο αρχαιολογικές θέσεις, αφού ερείπια της πόλης και του ναού του Ποσειδώνα της Ογχηστού έχουν εντοπιστεί σε απόσταση σχεδόν ενός χιλιομέτρου μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, αρχαιολογικά κατάλοιπα της αρχαίας Ογχηστού εντοπίστηκαν στη θέση Στενή, καθώς και στη θέση Σαϊντή-Μαυροματίου που βρίσκονται επί της Εθνικής Οδού Αθηνών-Λειβαδιάς. Στη Στενή διάσπαρτα όστρακα μαρτυρούν κατοίκηση από την Εποχή του Χαλκού, ενώ εντοπίστηκε επίσης μεγάλος αριθμός οστράκων των Κλασικών χρόνων που χρονολογούνται στον 4ο, 5ο και 6ο αι. π.Χ. Όστρακα Ρωμαϊκών και Υστερορωμαϊκών χρόνων αποτυπώνουν επαναλαμβανόμενη χρήση του χώρου που καλύπτει μεγάλο χρονολογικό και πολιτισμικό εύρος. Στη θέση Σαϊντή-Μαυρομάτη εντοπίστηκαν όστρακα που καλύπτουν ένα μεγάλο χρονολογικό φάσμα από τον 4ο αι. π.Χ. ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους.
Οι δύο θέσεις εντοπίστηκαν στα πλαίσια σποραδικών σωστικών ανασκαφών που πραγματοποίησε η Θ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων από το διάστημα 1964 έως και το 1991 και ταυτίστηκαν ασφαλώς τόσο εξαιτίας της τοπογραφίας τους, όσο και με βάση επιγραφές που ήρθαν στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη. Το 1964 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες διερευνητικές εργασίες στη θέση Στενή και ανακαλύφθηκαν τα πρώτα ίχνη ενός μνημειακού κτιρίου που σύντομα ταυτίστηκε ασφαλώς με το ναό του Ποσειδώνα της Ογχηστού. Ο ναός είναι τοποθετημένος σε στρατηγική θέση και ελέγχει το μεγάλο δρόμο Ανατολής-Δύσης στη Βοιωτία. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στη θέση Στενή εντοπίστηκαν σπαράγματα του αρχαίου ναού, όπως τμήμα τοίχους και σημαντικό μέρος του στερεοβάτη του ναού, δωρικό κιονόκρανο που χρονολογείται στο τέλος του 5ου ή στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., μαρμάρινη πλάκα αετώματος, τμήμα μαρμάρινου επιστηλίου και τραπεζοφόρου, τμήματα διακοσμημένου ακροκεράμου κορινθιακού τύπου. Στα νότια του κρηπιδώματος του ναού εντοπίστηκε μέρος μεγάλου ορθογώνιου κτίσματος, κατασκευασμένο από πολυγωνικούς ασβεστόλιθους, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως το Βουλευτήριο του Αμφικτυονικού και Βοιωτικού κοινού. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν υπόστηλη αίθουσα που θεωρήθηκε αίθουσα συνεδριάσεων. Επιπλέον, βρέθηκε επιγραφή καθώς και ενεπίγραφοι λίθοι που ανήκουν σε βάσεις αγαλμάτων και χρονολογούνται στον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ. Ο ναός σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση διατήρησης, δεδομένου ότι επί του κριπηδώματός του κτίσθηκαν νεώτερα κτίσματα των Ρωμαϊκών χρόνων που χρησιμοποίησαν τα υλικά του ναού για την κατασκευή τους. Εξαιτίας της κεραμικής που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών και χρονολογείται στην Εποχή Χαλκού έχει προταθεί ότι ο Ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού έχει επιβιώσει απευθείας από την Εποχή Χαλκού. Κινητά ευρήματα, όπως μαχαίρια, ήλοι και κατάλοιπα από σίδηρο βρέθηκαν σε αφθονία, όμως ανήκουν στους Ρωμαϊκούς και Υστερορωμαϊκούς χρόνους.
Το 1973, στα πλαίσια σωστικών ανασκαφών στη θέση Σαϊντή-Μαυροματίου, αναγνωρίστηκε και διερευνήθηκε μέρος της αρχαίας πόλης της Ογχηστού που υπολογίζεται να φτάνει τα 5 ha. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μέρος της Ανατολικής Οδού της πόλης, καθώς και τμήματα κτηρίου Δωρικής αρχικεκτονικής και μνημειώδους κατασκευής. Διακρίνονται τμήματα του κτίσματος, όπως δύο επιμήκεις τοίχοι, οι οποίοι φαίνεται ότι σχηματίζουν ορθή γωνία. Το αποκαλυφθέν βόρειο τμήμα του κτίσματος, με μήκος 48.65 μ και πλάτος 8.25 μ., χωρίζεται εγκάρσια από μικρότερους χώρους πλάτους περίπου 5 μ. Το έτερο δυτικό τμήμα αυτού του ορθογώνιου κτιρίου έχει μήκος 51.25 μ. Το κτήριο μοιάζει με Αγορά, όπου στις δύο τουλάχιστον πλευρές του – τη βόρεια και τη δυτική – αναπτύσσονται στοές και καταστήματα. Δεν εντοπίστηκαν κινητά ευρήματα αλλά διάσπαρτα όστρακα που χρονολογούνται από τον 4ο αι. π.Χ. ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Με βάση τις κατασκευαστικές τεχνικές αλλά και τα κινητά ευρήματα το κτίριο χρονολογείται περί τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Δεδομένου ότι η ανασκαφή δεν αποκάλυψε υπολείμματα τείχους αλλά βρίσκεται στην επικράτεια δύο πόλεων, της Αλιάρτου και των Θηβών, υποστηρίζεται ότι η Ογχηστός ανήκε πιθανότατα σε μια από τις δύο αυτές πόλεις και ότι ο Ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού εξυπηρετούσε συγκεκριμένο σκοπό.
Το καλοκαίρι του 2014 ξεκίνησε η πρώτη περίοδος ενός φιλόδοξου προγράμματος που διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης και υποστηρίζεται από την Θ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία. Το πρόγραμμα ονομάζεται ‘The Columbia-Greek excavation at Boeotian Onchestos’. Η πρώτη φάση του προγράμματος ξεκίνησε με τις εργασίες καθαρισμού του ναού και παλαιότερων σκαμμάτων. Επίσης από το Εργαστήριο Γεωφυσικής Δορυφορικής Τηλεπισκόπισης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΜΣ-ΙΤΕ πραγματοποιήθηκε το καλοκαίροι του 2014 ένα πρόγραμμα γεωφυσικών διασκοπήσεων καλύπτοντας συνολικά πάνω από 20.000 τετραγωνικά μέτρα έκταση μεταξύ των δύο θέσεων (Στενή και Σαϊντή-Μαυρομάτη), ενώ παράλληλα έχει προγραμματιστεί συστηματική ανασκαφή του Ιερού του Ποσειδώνα σε επόμενη φάση της έρευνας.
Το 1973, στα πλαίσια σωστικών ανασκαφών στη θέση Σαϊντή-Μαυροματίου, αναγνωρίστηκε και διερευνήθηκε μέρος της αρχαίας πόλης της Ογχηστού που υπολογίζεται να φτάνει τα 5 ha. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μέρος της Ανατολικής Οδού της πόλης, καθώς και τμήματα κτηρίου Δωρικής αρχικεκτονικής και μνημειώδους κατασκευής. Διακρίνονται τμήματα του κτίσματος, όπως δύο επιμήκεις τοίχοι, οι οποίοι φαίνεται ότι σχηματίζουν ορθή γωνία. Το αποκαλυφθέν βόρειο τμήμα του κτίσματος, με μήκος 48.65 μ και πλάτος 8.25 μ., χωρίζεται εγκάρσια από μικρότερους χώρους πλάτους περίπου 5 μ. Το έτερο δυτικό τμήμα αυτού του ορθογώνιου κτιρίου έχει μήκος 51.25 μ. Το κτήριο μοιάζει με Αγορά, όπου στις δύο τουλάχιστον πλευρές του – τη βόρεια και τη δυτική – αναπτύσσονται στοές και καταστήματα. Δεν εντοπίστηκαν κινητά ευρήματα αλλά διάσπαρτα όστρακα που χρονολογούνται από τον 4ο αι. π.Χ. ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Με βάση τις κατασκευαστικές τεχνικές αλλά και τα κινητά ευρήματα το κτίριο χρονολογείται περί τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Δεδομένου ότι η ανασκαφή δεν αποκάλυψε υπολείμματα τείχους αλλά βρίσκεται στην επικράτεια δύο πόλεων, της Αλιάρτου και των Θηβών, υποστηρίζεται ότι η Ογχηστός ανήκε πιθανότατα σε μια από τις δύο αυτές πόλεις και ότι ο Ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού εξυπηρετούσε συγκεκριμένο σκοπό.
Το 1991 η ανασκαφή συνεχίστηκε για διάστημα δέκα ημερών στο γειτονικό αγρό ιδιοκτησίας Αγγελή Σολωμού. Εκεί εντοπίστηκε μεγάλο οικοδόμημα με 18 ή 19 οίκους, το οποίο θεωρήθηκε στοά σε σχήμα Π. Διαπιστώθηκε, επίσης, η ύπαρξη πρωϊμότερης οικοδομικής φάσης που χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. Τέλος, ο εντοπισμός δικαστικών ψήφων συνέδεσαν το χώρο με το ιερό του Ποσειδώνα.
Το καλοκαίρι του 2014 ξεκίνησε η πρώτη περίοδος ενός φιλόδοξου προγράμματος που διοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης και υποστηρίζεται από την Θ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία. Το πρόγραμμα ονομάζεται ‘The Columbia-Greek excavation at Boeotian Onchestos’. Η πρώτη φάση του προγράμματος ξεκίνησε με τις εργασίες καθαρισμού του ναού και παλαιότερων σκαμμάτων. Επίσης από το Εργαστήριο Γεωφυσικής Δορυφορικής Τηλεπισκόπισης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του ΙΜΣ-ΙΤΕ πραγματοποιήθηκε το καλοκαίροι του 2014 ένα πρόγραμμα γεωφυσικών διασκοπήσεων καλύπτοντας συνολικά πάνω από 20.000 τετραγωνικά μέτρα έκταση μεταξύ των δύο θέσεων (Στενή και Σαϊντή-Μαυρομάτη), ενώ παράλληλα έχει προγραμματιστεί συστηματική ανασκαφή του Ιερού του Ποσειδώνα σε επόμενη φάση της έρευνας.
Βιβλιογραφία
- Bintliff, J. and Snodgrass, A., 1985. The Cambridge/Bradford Boeotia Expedition: the first four years. Journal of Field Archaeology 12, 123–61.
- Δακορώνια, Φ. 1973/74. Σεϊντή Μαυροματίου. Αρχαιολογικόν Δελτίον 29, Β2, 442–3.
- Hansen, M.H. and Nielsen, T.H., 2004. An inventory of archaeic and classical poleis. An investigation conducted by the Copenhagen Polis Centre fo the Danish National Research Foundation. Oxford: Oxford University Press.
- Harami, A. 2003. La tombe 2 de Tanagra: n. 65–74’. In Tanagra: myth et archéologie. Catalogue de l’ exposition présentée au Musée du Louvre, Paris, 15 septembre 2003 – 5 janvier 2004 et au Musée des Beaus Artes de Montréal, 5 février – 9 mai 2004 (Paris), 109–17.
- Harami, A. 2007. Les fouilles de sauvetage de necropolis de l’ antique Tanagra. In V. Jeammet (ed.), Tanagras, de l’ object de collection à l’ object archéologique, 67–80. Paris: Picard.
- Ιωάννου, Α. Ογχηστός - Ποσειδώνιον. Αρχαιολογικόν Δελτίον 28, Β1 (1973), 268–9.
- Mylopoulos, I. 2013. Unearthing Poseidon, the earth-shaker: the Greek-Columbia excavation at Boeotian Onchestos. 826 Schermerhorn: the Department of Art History and Archaeology Annual Publication.
- Schachter, A. 1986. Cults of Boiotia 2. Herakles to Poseidon. London: University of London. Institute of Classical Studies. Bulletin Supplement Number 38.2.
- Σπυροπούλου, Θ.Γ. 1972, Ογχηστός. Αρχαιολογικόν Δελτίον 27, Β2 (1972), 318–9.
- Σπυροπούλου, Θ.Γ. 1973α. Ειδήσεις εκ Βοιωτίας, Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών, 6, 375–95.
- Σπυροπούλου, Θ.Γ. 1973. Ογχηστός – Ποσειδώνιον, Αρχαιολογικόν Δελτίον¸28, Β1, 269–71.Teffeller, A. 2001. “The Chariot Rite at Onchestos: Homeric Hymn to Apollo 229-38,” Journal of Hellenic Studies, 121, 159-166.
- Τουλούπα, Ε. 1964. Στενή, Αρχαιολογικό Δελτίο, 19, Β 2, 200–201.
- Φιλιππάκη, Β., Συμεώνογλου, Σ. Και Φαράκλας, Ν, 1967. Ογχηστός Αρχαιολογικόν Δελτίον, 22, Β1, 242.
- Χριστοπούλου, Α. 1995. Ειδήσεις από τη Στενή Μαυροματίου. Επετηρίς της Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών, τ. Β’, 429–45.
0 Σχόλια