Η επανάσταση των spin-offs στα ΑΕΙ

Με την προαγωγή των καθηγητών ΑΕΙ και των ερευνητών τους θα συνδέεται πλέον η δημιουργία εταιρειών-τεχνοβλαστών (spin-off), η διαδικασία για τις οποίες απλοποιείται με νομοσχέδιο των υπουργείων Ανάπτυξης και Παιδείας και δίνει τη δυνατότητα εμπορικής εκμετάλλευσης των αποτελεσμάτων της έρευνας από τα ίδια τα ανώτατα Ιδρύματα. Μάλιστα εταιρείες-τεχνοβλαστούς θα μπορούν να δημιουργούν τώρα μέσω των ΑΕΙ όχι μόνο οι καθηγητές τους, αλλά και μεταπτυχιακοί, διδακτορικοί ή μεταδιδακτορικοί φοιτητές και φοιτήτριες, μέλη διδακτικού ερευνητικού προσωπικού (ΕΔΙΠ), ή απλά επισκέπτες καθηγητές ή καθηγήτριες.

Οπως είναι γνωστό, ως τεχνοβλαστός ορίζεται κάθε νομικό πρόσωπο (με τη μορφή κεφαλαιουχικής εταιρείας) που συστήνεται για την εμπορική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας που προήλθαν είτε από καθηγητές του, είτε από ερευνητικά έργα, χρηματοδοτούμενα ή μη, που εκτελέστηκαν στο πανεπιστήμιο.

Η κούρσα της εξωστρέφειας

Η αλλαγή αυτή συνιστά μια μικρή «επανάσταση» για τα ελληνικά πανεπιστήμια, τα οποία (παρά τις επίμονες ομάδες ταραχοποιών στο εσωτερικό τους) βγαίνουν… μπροστά για μία ακόμη φορά στο ξεκίνημα μιας νέας εποχής, με τη δυνατότητα πλέον να αυξήσουν τα έσοδα και τη φήμη τους ενισχύοντας το επιχειρηματικό οικοσύστημα της χώρας με επιχειρήσεις «πρώτης γραμμής».

Στην κορυφή της κούρσας βέβαια βρίσκεται εδώ το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο εκτός της νέας στρατηγικής συμφωνίας του με τον ΣΕΒ στη διοργάνωση κοινών ερευνητικών προγραμμάτων και σύνδεσης των ΑΕΙ με την αγορά εργασίας, διευρύνει τώρα τις επαφές του με μεγάλα ιδρύματα του εξωτερικού «κλέβοντας» μάλιστα τους μεγάλους συνεργάτες της κινεζικής ακαδημαϊκής αγοράς. Ετσι, στην Ελλάδα ήρθαν φέτος οι εκπρόσωποι του αμερικανικού πανεπιστημίου William and Mary (από τα μεγαλύτερα της χώρας, απόφοιτοι του οποίου ήταν ως σήμερα 3 πρόεδροι των ΗΠΑ) και η ηγεσία του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών τους ξενάγησε στο επιχειρηματικό οικοσύστημα της Ελλάδας, για τη μελέτη εταιρειών όπως η Cosmote, η Apivita, το Χρηματιστήριο, ή για σχετικές συζητήσεις στο γραφείο του υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκου Πιερρακάκη, αλλά και το κέντρο επιχειρηματικότητας του Ιδρύματος, το Acein.

Οι εκπρόσωποι του αμερικανικού πανεπιστημίου πήγαιναν στο παρελθόν και σε αντίστοιχες ακαδημαϊκές συναντήσεις σε μεγάλα πανεπιστήμια της Κίνας, ωστόσο εφέτος η εμπειρία της Ελλάδας φαίνεται ότι τους ενθουσίασε.

Στον ίδιο τομέα διακρίνονται και άλλα ελληνικά ΑΕΙ, με το Πανεπιστήμιο Πάτρας να επιθυμεί και να έχει ήδη θεμελιώσει τη διοργάνωση κοινών προπτυχιακών προγραμμάτων με το Πανεπιστήμιο της Φουτζιάν της Κίνας (κάτι που πρέπει βέβαια να απελευθερωθεί και θεσμικά στη χώρα μας, κάτι που άλλωστε συζητείται.

Νέα spin-offs έχει δημιουργήσει ο τεχνολογικός «γίγαντας» της χώρας, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ κοινά προγράμματα σπουδών και διεθνοποίηση των σπουδών του προωθεί και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Οι αλλαγές στις spin-offs

Σε αυτό το πλαίσιο, με τα ΑΕΙ να εκσυγχρονίζονται, αλλάζει και το πλαίσιο της δημιουργίας εταιρειών τεχνοβλαστών, με κύριο χαρακτηριστικό των αλλαγών την ταχύτητα στη σύστασή τους και την αλλαγή του πλαισίου λειτουργίας τους. Το σχετικό νομοσχέδιο της κυβέρνησης μάλιστα είναι έτοιμο και κατατίθεται άμεσα στη Βουλή. Με αυτό, όπως αναφέρουν οι πληροφορίες του «Βήματος», αλλάζουν:

l Τα χρονικά διαστήματα για τη λειτουργία των εταιρειών. Οι σχετικές αιτήσεις θα πρέπει να έχουν πάρει απάντηση εντός τετραμήνου από την κατάθεσή τους για να μη χάνονται κρίσιμα διαστήματα για τη διάχυση της επιστημονικής πληροφορίας.

l Τα γνωμοδοτικά όργανα. Πλέον για τη σύστασή τους δεν θα αποφασίζει η Σύγκλητος των Ιδρυμάτων (που είναι ένα πολυπληθές και συνήθως δυσκίνητο όργανο), αλλά το πρυτανικό του συμβούλιο.

l Πιο πολλοί δικαιούχοι. Διευρύνεται ο κύκλος όσων θα μπορούν να συμμετέχουν σε εταιρείες τεχνοβλαστούς και αίρεται η προϋπόθεση που υπήρχε στον νόμο που ίσχυε ως σήμερα, να μπορεί να ιδρυθεί αντίστοιχη εταιρεία μόνο εφόσον ξεκινούσε από καθηγητή ή καθηγήτρια με προϋπηρεσία τουλάχιστον 3 ετών μόνιμης απασχόλησης. Πλέον ενθαρρύνονται οι συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα, ενώ σε εταιρείες-τεχνοβλαστούς μπορούν να συμμετάσχουν και μεταπτυχιακοί φοιτητές και φοιτήτριες, υποψήφιοι διδάκτορες, μεταδιδακτορικοί, ή επισκέπτες καθηγητές. Γενικότερα δε, όποιος συμμετέχει ενεργά σε μια έρευνα ή στη δημιουργία καινοτομίας στο εσωτερικό των ΑΕΙ.

l Η άρνηση θα πρέπει να αιτιολογείται. Εφόσον υποβληθεί μια αίτηση για τεχνοβλαστούς, εάν το πρυτανικό συμβούλιο δεν την κάνει αποδεκτή θα πρέπει να καταθέσει νομικά επιβεβαιωμένη αιτιολογία της άρνησής του.

l Ποσοστά και κέρδη. Τα ΑΕΙ θα μπορούν να συμμετάσχουν σε ένα ποσοστό που θα αποφασίζεται εκ των προτέρων βάσει των εκάστοτε συμφωνιών στις εταιρείες αυτές και στην κατανομή των κερδών τους, βάσει του ετήσιου τζίρου τους. Τα χρήματα αυτά βέβαια θα επιστρέφουν στο πανεπιστήμιο και στην έρευνα.

l Οικονομικές προϋποθέσεις. Τα ΑΕΙ θα μπορούν να κρατούν ένα 5% της κρατικής χρηματοδότησής τους για να συμμετέχουν με ένα αρχικό κεφάλαιο στις εταιρείες αυτές ώστε να έχουν και δικαιώματα μετόχων. Εάν δεν γίνει συμφωνία για το ποσοστό δικαιωμάτων που θα έχουν, τότε αυτόματα ορίζεται το 1% των κερδών των εταιρειών που θα γυρίζουν στο πανεπιστήμιο.

l Προαγωγή και κρίσεις βάσει επιχειρηματικής παρουσίας. Κατά τις κρίσεις των καθηγητών ΑΕΙ θα υπολογίζεται ως κριτήριο η συμμετοχή τους σε εταιρείες τεχνοβλαστούς. Επίσης καθηγητές ΑΕΙ θα μπορούν πλέον να συμμετέχουν στη διοίκηση των εταιρειών αυτών, π.χ. ως πρόεδροι του ΔΣ τους.

l Ισχυρές συμφωνίες. Τα παραπάνω θα ρυθμίζονται με ισχυρά νομικά έγγραφα που θα ορίζουν εκ των προτέρων δικαιώματα, ποσοστά, άδειες κ.λπ. Με τη μέθοδο αυτή τα ΑΕΙ θα αποκτήσουν σοβαρούς πόρους ενίσχυσης των οικονομικών τους εκμεταλλευόμενα την καινοτομία που παράγεται στο εσωτερικό τους.

Ο ψηφιακός αυτοματισμός και οι αλλαγές στις θέσεις εργασίας

Το 14% των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ενωση απασχολείται σήμερα σε θέσεις εργασίας, που ενδεχομένως να εκλείψουν στο μέλλον λόγω του ψηφιακού αυτοματισμού των κοινωνιών μας, το 40% σε θέσεις εργασίας που θα μετασχηματισθούν σημαντικά, ενώ το 34% απασχολείται σε θέσεις εργασίας που θα υποστούν άμεσα αλλαγές εξαιτίας του ψηφιακού αυτοματισμού. Συνολικά, αναμένεται ότι 4 στις 10 θέσεις εργασίας στην ΕΕ θα μετασχηματιστούν σημαντικά τα επόμενα χρόνια εξαιτίας της τεχνητής νοημοσύνης. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι το 85% των θέσεων εργασίας και των ειδικοτήτων του 2030 δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί…

Αυτά αναφέρονται μεταξύ άλλων σε στοιχεία του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών (ΟΠΑ). Συγκεκριμένα, μόνο το 1,8% των εργαζομένων στην Ελλάδα κατέχει σήμερα τις εξειδικευμένες δεξιότητες Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) που θα είναι κρίσιμες για τα επόμενα χρόνια, έναντι 3,9% στην ΕΕ. Στην κατηγορία αυτή η Ελλάδα κατατάσσεται στην 27η θέση, με τις ελλείψεις σε δεξιότητες του πληθυσμού της μεγάλες, ιδιαίτερα στους τομείς της ενέργειας και των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών. Κι αυτό, παρά τα πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων (39,9% μεταξύ των νέων ηλικίας 15-24 ετών, έναντι 16,1% στην ΕΕ, και 28,5% ηλικίας 25-29 έναντι 10% στην ΕΕ το 2018) και τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης αποφοίτων όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων.

Στη χώρα μας η συμμετοχή στα προγράμματα Διά βίου μάθησης που προσφέρονται είναι 30% κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, κάτι που δημιουργεί μεγάλα προβλήματα ενσωμάτωσης των πολιτών στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικονομίας.

Σε αυτό το φόντο, υπολογίζεται ότι λόγω των νέων τεχνολογιών, το 40% των εργαζομένων, χαμηλών αλλά και υψηλών προσόντων στη χώρα (στην ιατρική, στη μηχανική, στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, κ.ο.κ.) θα πρέπει να επανακαταρτιστεί για διάστημα τουλάχιστον 6 μηνών προκειμένου να παραμείνει ενεργό στην αγορά εργασίας.

Πάντως, στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Δεξιοτήτων του CEDEFOP η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση με 17% (με μέσο όρο της ΕΕ το 66%) ως προς την αντιστοίχιση δεξιοτήτων (skills matching), υστερεί σημαντικά τόσο ως προς την ενεργοποίηση των δεξιοτήτων (skills activation) με 45% έναντι 79% της ΕΕ, όσο και ως προς την ανάπτυξη δεξιοτήτων (skills development) με 43% έναντι 76% της ΕΕ, ενώ στη συνολική κατάταξη καταλαμβάνει την προτελευταία θέση.

Τι γίνεται στις ελληνικές επιχειρήσεις

Η Ελλάδα βρίσκεται και στην 25η θέση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως προς την ψηφιακή ωριμότητα των επιχειρήσεων. Ακολούθως μόνο το 7,1% των ελληνικών επιχειρήσεων έχει υιοθετήσει υπηρεσίες σήμερα Cloud, ποσοστό χαμηλότερο του ενός τρίτου του ευρωπαϊκού μέσου όρου (20,3%), μόνο 4 στις 10 επιχειρήσεις διαθέτει κουλτούρα και διαδικασίες λήψης διοικητικών αποφάσεων που βασίζονται σε ανάλυση δεδομένων (data analytics) και μόλις το 3% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα αξιοποιούν λύσεις τεχνικής νοημοσύνης έναντι 45% στις άλλες προηγμένες χώρες. Τέλος, μόνο 5 στις 10 εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις της χώρας έχουν επενδύσει στον ψηφιακό μετασχηματισμό της «εσωτερικής» εφοδιαστικής αλυσίδας.

Τα παραπάνω οδηγούν σε ολοένα και υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, brain drain, η ατελούς και φθίνουσας τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, αδυναμίας στη σύζευξη προσφοράς και ζήτησης εργασίας των εξερχομένων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας.

Ολα αυτά δε ενώ οι έλληνες επιστήμονες συμμετέχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό στα ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα, κατέχοντας την 6η θέση της σχετικής κατάταξης.