Καθημερινή: Η Κισσούσα, η Ωκαλέα και ο πολιτισμός της Αλιάρτου

Γιώτα Συκκά

ΠΑΡΙΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣΗΣ

Η διονυσιακή κρήνη Κισσούσα και η ομηρική Ωκαλέα

εκδ. Παπαζήση

Το τέταρτο βιβλίο του Πάριδος Βαρβαρούση φωτίζει ένα συναρπαστικό κεφάλαιο της μυθολογίας, της τοπογραφίας και της ιστορίας της αρχαίας Βοιωτίας. Εκεί όπου βρισκόταν η φημισμένη στην αρχαιότητα πηγή και κρήνη Κισσούσα, στην οποία απολούστηκε από τις νύμφες του βουνού ο Διόνυσος μετά την περιπετειώδη γέννησή του από τη Σεμέλη, κόρη του βασιλιά της Θήβας, Κάδμου. Η πηγή, σύμφωνα με αρχαία γραπτά, βρισκόταν στην επικράτεια της μέχρι πρόσφατα αταύτιστης ομηρικής πόλης Ωκαλείας ή Ωκαλέας.

Με αυτά τα λόγια ο επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, Βασίλης Αραβαντινός, προλογίζει το βιβλίο του Π. Βαρβαρούση «Η διονυσιακή κρήνη Κισσούσα και η ομηρική Ωκαλέα» (εκδ. Παπαζήση), ενημερώνοντας τον αναγνώστη πώς ασχολείται με τον πανάρχαιο πολιτισμό της Αλιάρτου ο συγγραφέας και στα προηγούμενα βιβλία του. Και υπογραμμίζει ότι η αρχαία Βοιωτία δεν προσεγγίζεται εύκολα από τον αμύητο μελετητή και δεν προσφέρεται στον βιαστικό επισκέπτη.

Η μελέτη αναφέρεται στα λατρευτικά δρώμενα στην κρήνη όπως αυτά παραδίδονται από αρχαία λογοτεχνικά κείμενα, καθώς και στις επιρροές του μύθου του λουτρού.

Ο Π. Βαρβαρούσης δεν είναι αρχαιολόγος, ούτε ιστορικός, αλλά καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου ( GSI) και «ενθουσιώδης λάτρης του τόπου και της αρχαίας και νεώτερης ιστορίας του».

Είναι πράγματι ελκυστική η ανάγνωση αλλά και οι πληροφορίες που συνδέονται με τον Διόνυσο, από τις δημοφιλέστερες θεότητες της αρχαιότητας, θεός της χαράς, της ελευθερίας, της έκστασης και της γονιμότητας, αλλά και τιμωρός όταν τον αμφισβητούσαν. Η κρήνη Κισσούσα πήρε το όνομά της από το αναρριχητικό φυτό κισσός, το σύμβολο του Διονύσου, το οποίο εμφανίστηκε με τη γέννησή του για να τον προστατεύσει από τις φλόγες του κατέκαψαν τη μητέρα του Σεμέλη. Ο Διόνυσος ήταν καρπός του κρυφού γάμου της με τον Δία. Οταν το έμαθε η εκδικητική Ηρα έβαλε σκοπό να τη σκοτώσει. Εμφανίστηκε με τη μορφή της παραμάνας της και την προέτρεψε να ζητήσει από τον Δία να εμφανιστεί Ολύμπιος μπροστά της. Ο θεός χωρίς δεύτερη σκέψη το έπραξε και εμφανίστηκε με τους κεραυνούς και το φως που τον συνόδευαν, μόνο που οι φλόγες έκαψαν την αγαπημένη του που εγκυμονούσε. Ο Δίας πήρε το «ημιτέλεστον βρέφος» κρυφά μη τον δει η οργισμένη Ηρα και το έραψε στον μηρό του μέχρι να ολοκληρωθεί η κύηση.

Σε εννέα κεφάλαια ο συγγραφέας καταπιάνεται με τον εντοπισμό, την ταύτιση και την περιγραφή των καταλοίπων δύο άγνωστων θέσεων της κεντρικής Βοιωτίας: της αρχαίας κρήνης και της χαμένης ομηρικής πόλης Ωκαλέας. Στην πηγή Κισσούσα οι Αλιάρτιοι τιμούσαν τον Διόνυσο με τη γιορτή Θεοδαίσια και τελούσαν τα προτέλεια, μια προγαμιαία τελετή, κατά την οποία οι μελλόνυμφες πρόσφεραν θυσίες στις θεϊκές νύμφες ως επακόλουθο της παράδοσης ότι εκεί πρωτολούστηκε βρέφος ο Διόνυσος μετά τη γέννησή του.

Αναλυτικότερα παρουσιάζονται η Κισσούσα ως λατρευτικός χώρος, η Καδμεία, το λουτρό του Διονύσου στην κρήνη, όψεις της τοπικής διονυσιακής λατρείας, θεϊκές και θνητές νύμφες, η επιρροή του μύθου της Κισσούσας στον ρωμαϊκό κόσμο, η αποκάλυψη της κρήνης στον λόφο Ορχαλίδη, κρυμμένη όπως σημειώνει ο συγγραφέας σε πυκνή θαμνώδη βλάστηση. Ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική της «η οποία σχεδιάστηκε με τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στον μύθο του λουτρού του θεϊκού βρέφους και να εξυπηρετεί τις τελετουργικές εκδηλώσεις».

Η μελέτη αναφέρεται στα λατρευτικά δρώμενα στην κρήνη όπως αυτά παραδίδονται από αρχαία λογοτεχνικά κείμενα, καθώς και στις επιρροές του μύθου του λουτρού. Τα ορατά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα σε πλαγιά του Ελικώνα, τα οποία σε συνδυασμό με τις μαρτυρίες του Πλούταρχου αποτελούν τεκμήρια για την ταυτοποίηση της διονυσιακής κρήνης. Παρουσιάζονται πληροφορίες για τον λόφο Ορχαλίδη και την ομηρική πόλη Ωκαλέα, όπου έζησαν μέχρι το τέλος της ζωής στους οι μυθικοί ήρωες Αλκμήνη και Ραδάμανθυς (γιος του Δία και της Ευρώπης).

Στόχος της έκδοσης για τον Π. Βαρβαρούση είναι «τόσο η προβολή και η ανάδειξη του λιγότερου γνωστού πανάρχαιου πολιτισμού της Αλιαρτίας χώρας, όσο και η προστασία των σωζόμενων μνημειακών καταλοίπων», μέσα από τη θεσμική κήρυξη και κατοχύρωσή τους από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.