Τέσσερα χρόνια ερευνών στην Ογχηστό Αλιάρτου ,θέσεις και απόψεις

Ανασκαφές στο Ιερό του Ποσειδώνος στη Βοιωτική Ογχηστό

Η παρουσίαση  πραγματοποιήθηκε στο Συνεδριακό Αλιάρτου την 27 Ιανουαρίου 2018 από τον καθηγητή Κο Ιωάννη Μυλωνόπουλο* υπεύθυνο της ανασκαφής στην Βοιωτική Ογχηστό  και αποτελεί την δεύτερη επί των ανασκαφικών αποτελεσμάτων της  Ογχηστού  περιελαμβάνοντας τα αποτελέσματα των ετών 2014 ,2015,2016 και 2017.

Την παρουσίαση στα πλαίσια του Ελεύθερου ανοικτού Πανεπιστημίου-Κοινού των Βοιωτών, παρακολούθησαν ο Δήμαρχος Αλιάρτου-Θεσπιέων Κος Ντασιώτης Γ. η Διευθύντρια του Μουσείου Θήβας και προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, αρχαιολόγος Κα Αλεξάνδρα Χαραμή ,ο πρόεδρος της εταιρείας Βοιωτικών μελετών Κος Ν. Κόλλιας και ο καθηγητής Κος Πάρις Βαρβαρούσης παρουσία μεγάλου αριθμού  ακροατών.

Γενικά

Σύμφωνα με τον καθηγητή Κο Μυλωνόπουλο Ιωάννη ,υπεύθυνο της ανασκαφικής έρευνας, το Ιερό της Βοιωτικής Ογχηστού είναι ένα από τα δύο αρχαία ελληνικά ιερά, που αναφέρονται με το όνομα τους στην Ιλιάδα.

Η Ογχηστός, έδρα της ομώνυμης Αμφικτιονίας και πολιτικοθρησκευτικό κέντρο της Βοιωτικής Ομοσπονδίας, είχε κατοικηθεί διαχρονικά από τους προϊστορικούς χρόνους. Το 338 π.Χ. η Ογχηστός έγινε πρωτεύουσα της Ομοσπονδίας των Βοιωτών και ο Ομοσπονδιακός Άρχων αναφέρεται στις πηγές ως ο ‘Αρχων της Ογχηστού’. 

Η αρχαία πόλη και ο ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού εντοπίζονται στη νοτιοανατολική περιοχή της λίμνης Κωπαϊδας, όπου υπάρχει ένα χαμηλό ύβωμα ανάμεσα στη πεδιάδα της Θήβας και τη Λιβαδειά, από όπου περνούσαν οι θρησκευτικές πομπές προς τους Δελφούς. Όσον αφορά το μέγεθός της πόλης, αυτή έχει θεωρηθεί συγκρίσιμη με τους Δελφούς, τη Δωδώνη, τα Ίσθμια, τη Νεμέα και ίσως και την Ολυμπία.

Ακόμη πιο σημαντική είναι η αναφορά του ιερού στον Ομηρικό ύμνο προς τιμή του Απόλλωνα, στο οποίο ο ποιητής αναφέρεται σε μια περίεργη θρησκευτική τελετή, που πραγματοποιούνταν στο περίφημο ιερό άλσος.

Κατά τον ποιητή νεαρά άλογα δένονταν σε ένα άρμα και οδηγούνταν από έναν Ηνίοχο μέχρι την είσοδο του άλσους και τότε αυτός το εγκατέλειπε .Αν καταστρέφονταν το άρμα, παρέμενε μέσα στο αλσύλλιο ως ανάθημα προς τον Ποσειδώνα.

Ουσιαστικά πρόκειται για δύο αρχαιολογικές θέσεις, αφού ερείπια της πόλης και του ναού του Ποσειδώνα της Ογχηστού έχουν εντοπιστεί σε απόσταση σχεδόν ενός χιλιομέτρου μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, αρχαιολογικά κατάλοιπα της αρχαίας Ογχηστού εντοπίστηκαν στη θέση Στενή, καθώς και στη θέση Σεϊντί-Μαυρομματίου που βρίσκονται επί της Εθνικής Οδού Αθηνών-Λιβαδειάς. Στη Στενή διάσπαρτα όστρακα μαρτυρούν κατοίκηση από την Εποχή του Χαλκού, ενώ εντοπίστηκε επίσης μεγάλος αριθμός οστράκων των Κλασικών χρόνων που χρονολογούνται στον 4ο, 5ο και 6ο αι. π.Χ. Όστρακα Ρωμαϊκών και Υστερορωμαϊκών χρόνων αποτυπώνουν επαναλαμβανόμενη χρήση του χώρου που καλύπτει μεγάλο χρονολογικό και πολιτισμικό εύρος. Στη θέση Σεϊντί εντοπίστηκαν όστρακα που καλύπτουν ένα μεγάλο χρονολογικό φάσμα από τον 4ο αι. π.Χ. ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Οι δύο θέσεις εντοπίστηκαν στα πλαίσια σποραδικών σωστικών ανασκαφών που πραγματοποίησε η Θ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων από το διάστημα 1964 έως και το 1991 και ταυτίστηκαν ασφαλώς τόσο εξαιτίας της τοπογραφίας τους, όσο και με βάση επιγραφές που ήρθαν στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη. Το 1964 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες διερευνητικές εργασίες στη θέση Στενή και ανακαλύφθηκαν τα πρώτα ίχνη ενός μνημειακού κτιρίου που σύντομα ταυτίστηκε ασφαλώς με το ναό του Ποσειδώνα της Ογχηστού. Ο ναός είναι τοποθετημένος σε στρατηγική θέση και ελέγχει το μεγάλο δρόμο Ανατολής-Δύσης στη Βοιωτία. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στη θέση Στενή εντοπίστηκαν σπαράγματα του αρχαίου ναού, όπως τμήμα τοίχους και σημαντικό μέρος του στερεοβάτη του ναού, δωρικό κιονόκρανο που χρονολογείται στο τέλος του 5ου ή στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., μαρμάρινη πλάκα αετώματος, τμήμα μαρμάρινου επιστύλιου και τραπεζοφόρου, τμήματα διακοσμημένου ακροκεράμου κορινθιακού τύπου. Στα νότια του κρηπιδώματος του ναού εντοπίστηκε μέρος μεγάλου ορθογώνιου κτίσματος, κατασκευασμένο από πολυγωνικούς ασβεστόλιθους, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως το Βουλευτήριο του Αμφικτυονικού και Βοιωτικού κοινού. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν υπόστυλη αίθουσα που θεωρήθηκε αίθουσα συνεδριάσεων. Επιπλέον, βρέθηκε επιγραφή καθώς και ενεπίγραφοι λίθοι που ανήκουν σε βάσεις αγαλμάτων και χρονολογούνται στον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ. Ο ναός σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση διατήρησης, δεδομένου ότι επί του κρηπιδώματος του κτίσθηκαν νεώτερα κτίσματα των Ρωμαϊκών χρόνων που χρησιμοποίησαν τα υλικά του ναού για την κατασκευή τους. Εξαιτίας της κεραμικής που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών και χρονολογείται στην Εποχή Χαλκού έχει προταθεί ότι ο Ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού έχει επιβιώσει απευθείας από την Εποχή Χαλκού. Κινητά ευρήματα, όπως μαχαίρια, ήλοι και κατάλοιπα από σίδηρο βρέθηκαν σε αφθονία, όμως ανήκουν στους Ρωμαϊκούς και Υστερορωμαϊκούς χρόνους.

Το 1973, στα πλαίσια σωστικών ανασκαφών στη θέση Σεϊντί-Μαυροματίου, αναγνωρίστηκε και διερευνήθηκε μέρος της αρχαίας πόλης της Ογχηστού που υπολογίζεται να φτάνει τα 5 ha. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως μέρος της Ανατολικής Οδού της πόλης, καθώς και τμήματα κτηρίου Δωρικής αρχιτεκτονικής και μνημειώδους κατασκευής. Διακρίνονται τμήματα του κτίσματος, όπως δύο επιμήκεις τοίχοι, οι οποίοι φαίνεται ότι σχηματίζουν ορθή γωνία. Το αποκαλυφθέν βόρειο τμήμα του κτίσματος, με μήκος 48.65 μ και πλάτος 8.25 μ., χωρίζεται εγκάρσια από μικρότερους χώρους πλάτους περίπου 5 μ. Το έτερο δυτικό τμήμα αυτού του ορθογώνιου κτιρίου έχει μήκος 51.25 μ. Το κτήριο μοιάζει με Αγορά, όπου στις δύο τουλάχιστον πλευρές του – τη βόρεια και τη δυτική – αναπτύσσονται στοές και καταστήματα. Δεν εντοπίστηκαν κινητά ευρήματα αλλά διάσπαρτα όστρακα που χρονολογούνται από τον 4ο αι. π.Χ. ως τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Με βάση τις κατασκευαστικές τεχνικές αλλά και τα κινητά ευρήματα το κτίριο χρονολογείται περί τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. Δεδομένου ότι η ανασκαφή δεν αποκάλυψε υπολείμματα τείχους αλλά βρίσκεται στην επικράτεια δύο πόλεων, της Αλιάρτου και των Θηβών, υποστηρίζεται ότι η Ογχηστός ανήκε πιθανότατα σε μια από τις δύο αυτές πόλεις και ότι ο Ναός του Ποσειδώνα της Ογχηστού εξυπηρετούσε συγκεκριμένο σκοπό.

Το 1991 η ανασκαφή συνεχίστηκε για διάστημα δέκα ημερών στο γειτονικό αγρό ιδιοκτησίας Αγγελή Σολωμού. Εκεί εντοπίστηκε μεγάλο οικοδόμημα με 18 ή 19 οίκους, το οποίο θεωρήθηκε στοά σε σχήμα Π. Διαπιστώθηκε, επίσης, η ύπαρξη πρωιμότερες οικοδομικής φάσης που χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. Τέλος, ο εντοπισμός δικαστικών ψήφων συνέδεσαν το χώρο με το ιερό του Ποσειδώνα.

Το 2018 ,όπως γνωστοποίησε ο υπεύθυνος της ανασκαφής δεν θα γίνει ανασκαφική δραστηριότητα αλλά θα είναι έτος μελέτης των αποτελεσμάτων των προηγουμένων ετών.

Με δεδομένο ότι μια τόσο σημαντική παρουσίαση που αφορά ανασκαφική δραστηριότητα στην Αλίαρτο περιελάμβανε έργο τεσσάρων ετών και δεν υπήρχε η ευχέρεια για αποτύπωση ή διάθεση, για επαρκή μελέτη, υλικού της,σε αντίθεση με την τεράστια προβολή σε πρόσφατη ανακάλυψη  μυκηναϊκού  τάφου στη Βοιωτία,  ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει και  στην παρουσίαση του 2015 που είχε κάνει ο καθηγητής Κος Ιωάννης Μυλωνόπουλος στην Αλίαρτο καθώς και εδώ όπου παρατίθενται διάφορα σχετικά θέματα και ανανεώνεται  σε ότι παρουσιάζεται για την Βοιωτική Ογχηστό .

  

Θέσεις -Απόψεις

Παρά τα παραπάνω, θα αναπαράγουμε τις σκέψεις του Κου Ιωάννη Μυλωνόπουλου , που αφορούν ένα μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα με διάμετρο 40 μ που εμφανίζεται κατά την γεωφυσική-μαγνητική έρευνα (Γεωφυσικές διασκοπήσεις) το οποίο

α) είτε είναι χώρος συγκέντρωσης των Βοιωταρχών με συνοδούς που όμως είναι τεράστιος για αυτή την συγκέντρωση 

β) είτε είναι περίβολος που και πάλι είναι εικασία. Αναφέρθηκε ότι μεταξύ των κτισμάτων (ιδιαίτερα το μεγάλο κτήριο με τον θόλο) και του υπόλοιπου χώρου, που δεν έχει γίνει ανασκαφή ,θα πρέπει να υπάρχουν βάσεις αγαλμάτων. Ανάλογο κυκλικό κτίσμα σε μικρότερα μέγεθος υπάρχει στην Ολυμπία, που γνωστό γίνονταν και οι περίφημες ιπποδρομίες.

Θα παραθέσουμε επίσης την γνώμη του Καθηγητή Πανεπιστημίου Κου Βαρβαρούση Πάρι ,κατά τον οποίο όπως υποστηρίζει στο βιβλίο του, ο Ογχήστιος Ποσειδώνας ,πρόκειται για μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα -  χώρο προετοιμασίας των αγώνων άρματος, όπως είχε τονίσει και η πρώτη ανασκαφέας κ. Χριστοπούλου. 

Αν φανταστούμε ότι στην περιοχή αυτή μαζεύονταν αρκετά μικρά άλογα με άρματα, ίσως 20-30 ή και περισσότερα , από τις γύρω πόλεις για να συμμετάσχουν στους αγώνες, τότε το εν λόγω οικοδόμημα ήταν ένας περίβολος, όπου στάθμευαν τα άλογα με τα άρματα, αλλά και χώρος για ζέσταμα (κυκλικό ιπποδρόμιο).

Επίσης, τα άρματα που έρχονταν από τις γειτονικές πόλεις (π.χ. Αλίαρτος, Ακραίφνιο Κορώνεια κλπ.) για να συμμετάσχουν στους αγώνες, τα έσερναν ώριμα άλογα, τα οποία έπρεπε και αυτά κάπου να σταβλιστούν. Επομένως, η πεποίθηση του, είναι ότι πρόκειται για περίβολο που στο εσωτερικό του (περίπου 1,5 - 2 μ.) θα είχε λίθινες πλάκες, μια που το πάχος της ανασκαφής δείχνει να είναι φαρδύ και την θεωρεί ορθή.

Οι παραπάνω θέσεις και απόψεις σε κάθε περίπτωση οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για σπουδαία ανασκαφική δραστηριότητα τα ευρήματα  της οποίας όταν παρουσιαστούν συνολικά μετά το πέρας των ανασκαφών θα είναι συναρπαστικά και θα ωφελήσουν σε μεγάλο βαθμό το Δήμο μας εφόσον οι αρχαιολογικοί χώροι αναστηλωθούν όπου είναι δυνατόν ,ενταχθούν στην τουριστική προβολή του και επιτραπεί η επίσκεψη τους.

*Ο δρ Ιωάννης Μυλωνόπουλος είναι αν. καθηγητής -associate professor- στο τμήμα Ιστορίας της Τέχνης και Αρχαιολογίας στο Columbia University των ΗΠΑ

Εδώ μπορείτε να δείτε την σελίδα τη ανασκαφικής ομάδας

Σημείωση

Προσωπική άποψη του διαχειριστή είναι ότι η παρουσίαση έπρεπε να γίνει αφού παρουσιασθούν και εγκριθούν στην Αρχαιολογική εταιρεία  τα αποτελέσματα του 2017 , προκειμένου να είχαμε  αποδεσμευμένα στοιχεία για παρουσίαση .

Δυστυχώς για τόσο μεγάλο έργο και ανασκαφική δραστηριότητα τα στοιχεία για παρουσίαση Φωτογραφίες κλπ είναι πενιχρά.